Еңбек гигиенасы – еңбек жағдайының және қоршаған өндірістік орта факторларының еңбек етуші жұмысшылардың ағзасы мен денсаулық жағдайына тигізетін әсерін зерттейтін профилактикалық медицина ғылымының бір бөлімі. Өндірістегі гигиеналық зерттеулердің негізгі мақсаты денсаулықты сақтау, кәсіптік ауруларды болдырмау және өндірістік үдеріс барысында жұмысшылардың тиісті еңбекке қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатында аса қолайлы еңбек жағдайларын жасауға бағытталған санитарлық-гигиеналық ұсыныстарды шығару болып табылады.
Еңбек гигиенасы өндірістегі еңбек жағдайларын зерттейді. Еңбек жағдайлары - әлеуметтік-экономикалық үрдістердің әсерімен қалыптасатын өндірістік факторлардың жиынтығы болып табылады. Еңбек гигиенасының негізгі міндеттері
• еңбек жағдайларының организмге әсерін сапалық және сандық бағалау
• cоның негізінде жұмысшылар денсаулығына зиянды әсердің болмауы жағдайындағы барынша еңбек өнімділігі қамтамасыз етуге қабілетті шаралар жасалып, қолданысқа енгізіледі
• еңбек гигиенасының ағымдағы міндеттері халық шаруашылығының дамуымен анықталады және еңбек жағдайларын барынша жақсартуға және сауықтыруға, кәсіптік ауруларды азйтуға және жоюға бағытталған.
Еңбек гигиенасы Гигиеналық нормативтерді (еңбек жағдайларын сауықтыру саласындағы заңнама негізі) Өндірістік кәсіпорындарды ұйымдастыру мен ұстаудың санитарлық ережелерін
Еңбек үрдістері мен жұмыс орындарын, еңбек пен демалыс тәртібін ұтымды ұйымдастыру бойынша ұсыныстар жасайды.
1.Жалпы еңбек гигиенасы
2. Жеке еңбек гигиенасы
Жеке еңбек гигиенасы. Өнеркәсіп (тау-кен, металлургия, машина жасау, т.б.) және ауыл шаруашылығы (егін шаруашылығы, мал шаруашылығы, т.б.) жекелеген салаларындағы еңбек жағдайының адам денсаулығына жіне жұмысқа қабілеттілігіне әсерін кешенді зерттейді. Жалпы еңбек гигиенасы өндірістік ортаның жекелеген факторлары мен еңбек үрдістерінің және олардың бірігіп организмге әсерінің заңдылықтарын зерттейді, олардың қолайсыз әсерінің алдын алу шаралары мен әдістерін жасайды.
Жалпы еңбек гигиенасының ірі бөлімдеріне еңбек физиологиясы мен өндірістік токсикологияны жатқызуға болады.
2. Еңбек гигиенасының басқа ғылыми пәндермен байланысы.Өндірістік орта туралы түсінік.
Еңбек гигиенасы кәсіптік патологиямен, сондай-ақ теориялық және клиникалық пәндермен (аналитикалық химиямен, физикамен, физиологиямен, неврологиямен, дерматологиямен, оториноларингологиямен және т.б.) тығыз байланысты. Өз мақсатына қарай гигиена болашақ дәрігердің профилактикалық ойлауы мен іс-әрекетін қалыптастыруға қатысатын көптеген медициналық пәндермен қиылысады. Мұндай өзара әрекеттестік ғылыми пәндер арасында профилактикалық бағытта болады. Дегенмен, бұл гигиенаның генетика, биология, физиология, биофизика, биохимия және клиникалық пәндер сияқты іргелі ғылымдармен өзара әрекеттесуіне кедергі келтірмейді.
Өндірістік орта деп, адамның өндірістегі еңбек әрекеттері жүзеге асырылатын ортаны түсінеді. Адамға өндірістік орта өндірістік үрдіс факторлары, табиғи-климаттық (ықшам климаттық) факторлар, сонымен қатар, еңбектің жалпы санитарлық жағдайларымен байланысты (рационалды емес және жеткіліксіз жарықтандыру, қанағаттанарлықсыз тұрмыстық жағдайлар, жоспарлау және т.б.) факторлары арқылы әсер етеді.
Өндірістік ортасы - бұл жұмыс орындалатын жағдайлардың жиынтығы. Бұл адами және физикалық факторлардың, шығармашылық жұмыс әдістерінің және қызметкерлердің өз әлеуетін жүзеге асыру үшін неғұрлым толық тарту мүмкіндігінің жиынтығы. Міндетті қауіпсіздік ережелері, жұмыс орнында орналастыру, әлеуметтік өзара әрекеттесу, қызметкерлердің материалдық-техникалық базасы, температура, ылғалдылық, жарықтандыру, санитарлық жағдай және т.б.. Басшы мен қызметкерлердің белгілі бір басқару тәсілдерін дамыту үшін жүйелі қызмет болуы керек.
Өндірістік орта маманның еңбек функцияларын орындау жүзеге асырылатын кеңістіктен тұратын сөз тіркесінің энциклопедиялық анықтамасы ғана емес. Жұмыс ортасы түсінігі жұмысшыға әсер ететін сыртқы факторлардың екі тобының жиынтығы.
Факторлардың бірінші тобы өндірістік процестің сипаттамаларына тәуелсіз және мыналарды қамтиды:географиялық;климаттық;әлеуметтік;экономикалық күштер.
Екінші топ кәсіптік қызметпен байланысты жағдайларды қамтиды және жұмыс орнындағы қолайлы еңбек жағдайларын анықтайды.
3. Кәсіби зияндар туралы түсінік. Кәсіптік ауру туралы түсінік.
Өндірістік орта мен еңбек үрдісінің факторларын біріктіріп өндірістік факторлар немесе еңбек жағдайлары деп атайды. Өндірістік факторларды зиянды және қауіпті факторларға бөледі. Жұмысшының денсаулығына қолайсыз әсері еңбекке қабілеттіліктің төмендеуімен, кәсіптік аурулар мен уланулардың дамуымен, жәй патологиялардың дамуы және күшеюінің жиіленуімен, ағзаның қарсы тұру қабілетінің төмендеуімен, ұрпақтарының денсаулығының бұзылуымен білінетін факторларды зиянды факторлар деп айтады. Қауіпті факторлар деп, денсаулықтың жедел бұзылуын, тіпті, адамның өлімін де туғызуы мүмкін, зиянды факторларды атайды.
Барлық зиянды факторларды, басқаша айтқанда, кәсіптік зияндылықтар деп айтады, ал олардың адам ағзасына тек сол факторлардың әсерімен немесе олардың басым әсер етуі нәтижесінде пайда болатын ауруларды - кәсіптік аурулар деп атайды. Бұл кезде кәсіптік аурулардың екі тобын ажыратады. Бірінші топқа, сол ауруларға тән белгілердің дамуындағы басты немесе жетекші рөл тек бір ғана өндірістік факторға тиесілі болатын аурулар жатады. Мұндай кәсіптік ауруларға мысалы, діріл ауруын, силикозды, сынаптық улануды жатқызуға болады. Мысалы, силикоз тек бос күйіндегі кремний қос тотығы бар шаңмен тыныс алғанда, сынаптан улану – тек сынап қосылыстары әсер еткенде ғана дамиды. Екінші топқа әр түрлі факторлардың әсерінен пайда болатын, бірақ, нақты жағдайларда аурудың дамуында өндірістік ортаның белгілі бір факторымен себептік байланысы дәлелденген, аурулар жатады. Мұндай ауруларға мақта шаңымен байланысы болған жұмысшыларда дамыған кәсіптік бронх демікпесін, туберкулезбен ауратын жануарлармен жұмыс істеген мал дәрігерлерінің кәсіптік туберкулезін және де басқаларды жатқызуға болады.
Барлық кәсіптік ауруларды этиологиялық белгілері бойынша келесі топтарға бөледі:
1. Химиялық факторлардың әсерінен болатын аурулар: жедел және созылмалы уланулар, қатерлі ісіктер, аллергоздар, тері зақымдалулары.
2. Физикалық факторлардың әсерінен болатын аурулар: шу және діріл аурулары, жедел және созылмалы сәуле ауруы, катаракта, дененің қатты қызуы мен қатты салқындауы және басқалары.
3. Өнеркәсіптік аэрозольдердің әсерінен пайда болатын аурулар: шаң бронхиттері, пневмокониоздар, жоғарғы тыныс жолдарының аурулары және басқалар.
4. Еңбек үрдісі факторларының әсерінен туатын аурулар: қимыл үйлесімі бұзылатын невроздар, моно- және полинейропатиялар, радикулиттер, бурситтер, аяқ көк тамырларының варикозды кеңеюлері, кұшейе түсетін алыстан көрмеушілік, ларингиттер және басқалары.
5. Биологиялық факторлардың әсерінен пайда болатын аурулар: әр түрлі инфекциялар мен паразиттік инвазиялар, саңырауқұлақтар тудыратын зақымданулар және басқалар.
Пайда болу уақытына байланысты кәсіптік аурулар мен уланулар жедел және созылмалы болуы мүмкін.
4. Еңбек гигиенасындағы зерттеу әдістері. ҚР еңбек гигиенасының ерекшеліктері.
Қазақстандағы еңбекті қорғау мен еңбек гигиенасының құқықтық негіздері
Жұмысшылардың еңбегін қорғауға, еңбек қауіпсіздігі мен гигиенасын қамтамасыз етуге құқығын қамтамасыз ететін негізгі құжаттар
1. ҚР Конституциясы (30.08.95 ж.) 24-бап.
1. Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі.
2. Әркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына, еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға құқығы бар.
3. Ереуіл жасау құқығын қоса алғанда, заңмен белгіленген тәсілдерді қолдана отырып, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады.
4. Әркімнің тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша, жұмыс істейтіндерге заңмен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке күндеріне, жыл сайынғы ақылы демалысқа кепілдік беріледі. 29-бап.
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.
2. Республика азаматтары заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің көлемін тегін алуға хақылы.
Қазақстандағы еңбекті қорғау мен еңбек гигиенасыныңқұқықтық негіздері
Еңбекті қорғау және еңбек гигиенасы бойынша қызметті реттейтін заңдылықтар деңгейлері
ҚР Конституциясы
ҚР еңбек және денсаулық сақтау туралы заңдары
ҚР Министрлер Кеңесінің Қаулылары
Құрылыс нормалары мен ережелері (СНиП), санитарлық ережелер мен нормалар (СанПиН), ШРЕК (ПДК), ШРЕД (ПДУ), ЗШҚД (ОБУВ) және т.б..
ҚР Министрлер Кеңесінің Мемлекеттік стандарттар комитетінің құжаттары (ГОСТ, ССБТ)
ҚР ДМ мен басқа да ведомтволар бекіткен ведомствоаралық заңдыылық құжаттар
Ведомстволық құжаттар (ҚР ДМ бұйрықтары, нұсқаулықтар, әдістемелік ұсыныстар мен хаттар, гигиеналық талаптар), еңбекті қорғау бойынша салалық ережелер мен нормалар
Халықаралық конвенциялар, келісімдер, декларациялар
5. Еңбек гигиенасы профилактикалық медицина бөлімі ретінде. Еңбек гигиенасының басқа ғылыми пәндермен байланысы.
Еңбек гигиенасы – профилактикалық медицинаның ғылыми нормативтерді және кәсіптік аурулар мен еңбек жағдайларының жұмысшыға көрсететін әсерінің, басқа да қолайсыз салдарларының алдын алу құралдарын ғылыми негіздеу мақсатында адам организміне еңбек үрдісі мен өндіріс ортасы факторларының әсерін зерттейтін бөлімі.Еңбек гигиенасы өндірістегі еңбек жағдайларын зерттейді.Еңбек жағдайлары - әлеуметтік-экономикалық үрдістердің әсерімен қалыптасатын өндірістік факторлардың жиынтығы болып табылады.
Өз мақсатына қарай гигиена болашақ дәрігердің профилактикалық ойлауы мен іс-әрекетін қалыптастыруға қатысатын көптеген медициналық пәндермен қиылысады. Мұндай өзара әрекеттестік ғылыми пәндер арасында профилактикалық бағытта болады. Дегенмен, бұл гигиенаның генетика, биология, физиология, биофизика, биохимия және клиникалық пәндер сияқты іргелі ғылымдармен өзара әрекеттесуіне кедергі келтірмейді. Бұл жүйелілік профилактикалық іс-шаралармен айналысатын дәрігерге адамдардың денсаулығы мен қоршаған ортаның гигиеналық диагностикасын неғұрлым егжей-тегжейлі және соңғы ғылыми жетістіктерді пайдалана отырып жүргізуге мүмкіндік береді, сол арқылы халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етеді. Гигиеналық диагностика барысында алынған ақпарат емдеуші дәрігерге аурулардың диагностикасын, оларды емдеуді, сонымен қатар екінші және үшінші профилактикасын жүргізуге мүмкіндік береді.Сондықтан эпидемиологтардың, гигиенисттердің, паразитологтардың, микробиологтардың және жұқпалы аурулардың тығыз байланысы. мамандар қажет. Қоршаған ортаның адам ағзасына әсерін зерттеу мәселелерінде гигиена токсикология, физиология және патофизиология сияқты ғылымдармен тығыз байланыста болады. Гигиена өз зерттеулерінде физика, химия, биохимия әдістерін кеңінен пайдаланады.
6. Өндірістік орта туралы түсінік. Кәсіби зияндар туралы түсінік.
Өндірістік ортасы - бұл жұмыс орындалатын жағдайлардың жиынтығы. Бұл адами және физикалық факторлардың, шығармашылық жұмыс әдістерінің және қызметкерлердің өз әлеуетін жүзеге асыру үшін неғұрлым толық тарту мүмкіндігінің жиынтығы. Міндетті қауіпсіздік ережелері, жұмыс орнында орналастыру, әлеуметтік өзара әрекеттесу, қызметкерлердің материалдық-техникалық базасы, температура, ылғалдылық, жарықтандыру, санитарлық жағдай және т.б.. Басшы мен қызметкерлердің белгілі бір басқару тәсілдерін дамыту үшін жүйелі қызмет болуы керек.
Өндірістік орта маманның еңбек функцияларын орындау жүзеге асырылатын кеңістіктен тұратын сөз тіркесінің энциклопедиялық анықтамасы ғана емес. Жұмыс ортасы түсінігі жұмысшыға әсер ететін сыртқы факторлардың екі тобының жиынтығы.
Факторлардың бірінші тобы өндірістік процестің сипаттамаларына тәуелсіз және мыналарды қамтиды:географиялық;климаттық;әлеуметтік;экономикалық күштер.
Екінші топ кәсіптік қызметпен байланысты жағдайларды қамтиды және жұмыс орнындағы қолайлы еңбек жағдайларын анықтайды.
Еңбек сипаты және кәсіптік зияндылықтар бұл жұмыс қабілеттілігінің төмендеуіне, жедел және созылмалы аурулар мен улануларға алып келетін, еңбек қабілеттілігін уақытша жоғалту ауруларының өсуі және басқа да жағымсыз әсерлер, соның ішінде тұқым қуалау құрылымына, организмнің қартаю процесіне әкелетін еңбекті ұйымдастырудағы қолайсыз факторлар. Өндірістегі еңбек жағдайының өндірістік факторлар жиынтығы: Химиялық, физикалық, биологиялық; Өндірістік процестер мен жабдықтардың ерекшеліктері; Еңбек сипаты және ұйымдастырылуы; Жұмыс орындарын ұйымдастыру; Санитарлы техникалық қондырғылардың және жеке басты қорғау заттарының гигиеналық тиімділігі және жағдайы; Ұжымдағы психологиялық климат Физикалық жүктемелер, гипокинезия,нервті психикалық жүктемелер.
7. Кәсіптік ауру туралы түсінік. Еңбек гигиенасындағы зерттеу әдістері. ҚР еңбек гигиенасының ерекшеліктері.
Кәсіптік аурулар – кәсіптік қауіпті заттардың ағзаға әсер етуінен болатын аурулар.
Кәсіптік аурулардың клиникалық ерекшелігі әрқашан салыстырмалы, олардың кейбіреулері ғана осы ауруларға тән рентгендік, функционалдық, гематологиялық, биохимиялық және иммунологиялық өзгерістерге байланысты ерекше симптомдық кешенмен сипатталады. Сондықтан науқас адамның еңбек жағдайы туралы ақпарат өте маңызды, өйткені. тек олар денсаулық жағдайындағы анықталған өзгерістердің өндірістік жарақаттар санатына жататынын анықтауға жиі мүмкіндік береді.
Кәсіби аурулардың бес тобы бар:
I топқа химиялық факторлардың әсерінен болатын аурулар жатады:
II топқа шаң факторының әсерінен болатын аурулар жатады:
III топқа физикалық факторлардың әсерінен болатын аурулар жатады
IV топқа асқын кернеуден болатын аурулар жатады
V топқа биологиялық факторлардың әсерінен болатын аурулар жатады
Еңбек гигиенасы зерттелетін факторлар мен құбылыстардың жан-жақтылығына байланысты әртүрлі әдістерді қолданады. Оларға мыналар жатады:
Санитарлық-гигиеналық зерттеу әдісі температураны, ылғалдылықты, ауа қозғалысын, қысымды, ауаның химиялық құрамын, шаңды, сілкіністі, шуылды, қысқа толқынды, атап айтқанда радиоактивті, радиацияны және т.б.
Әлеуметтік-гигиеналық және кәсіптік патологиялық сипаттағы бірқатар заңдылықтарды анықтау үшін қолданылатын статистикалық әдіс.
Физиологиялық зерттеу әдісі, белгілі бір өндірістік жағдайларда әртүрлі жұмыстар кезінде организмдегі реакциялар мен ығысуларды зерттеу үшін қолданылады.
Еңбек жағдайларының жеке адамдар мен кәсіптік топтардың денсаулығына әсерін зерттеуге мүмкіндік беретін клиникалық зерттеу әдісі.
Еңбек гигиенасы негізінен белгілі бір кәсіптік қауіптердің организмге әсер ету сипаты мен механизмін анықтау үшін қолданатын тәжірибелік әдіс; сонымен бірге алынған нәтижелердің салыстырмалылығы және кәсіби жұмыстың нақты жағдайларындағы адамға қатысты оларды пайдалану кезінде таза сақтықпен қарау қажеттілігі ескеріледі.Тәжірибелік әдісті медицина мен гигиенада қолданудың үлкен болашағын И.П.Павловтың орталық жүйке жүйесінің белсенділігіне байланысты үнемі реттелетін және мұқият теңестірілетін бүкіл ағзаның реакцияларына қоршаған орта факторларының рөлі туралы ілімі ашады. негізінен ми қыртысы.
8. Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің құқықтары мен міндеттері.
Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің құқығы:1) пациенттер, олардың туыстары, жұмыс беруші, әріптестері және басқа да адамдар тарапынан құрметпен қарау; 2) жеке өмірге қол сұқпаушылық, жеке және отбасылық құпия, өзінің ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғау. 3)біліктілік деңгейіне, жұмыстың ерекшелігі мен күрделілігіне, еңбек көлемі мен сапасына, сондай-ақ Қызметтің объективті өлшенетін нәтижелеріне сәйкес лайықты еңбекақы төлеу; 4) қызметкердің еңбек міндеттерін орындауы және сапалы медициналық көмек көрсету үшін тиісті жағдайлар жасау;
