СІЗ ҮШІН.
Қырғызруы туралымәлімет
Кішіжүз,Әлімұлы ішіне ерте 16-17ғасырларда қоныстанған Қырғыздар Тата, Естек, Барақ тайпалары болып бөлінеді.
Атақты Барақұлы Ақкісі батыр қолбасшы 1734 жылдары шамамен 94жаста қайтыс болған.Оның балалары Бәйімбетте,Қара да батыр тарихи тұлғалар.
Қырғыз Едігеұлы Қайдауыл батыр 1766-1889 ж.ж.Ақкісіұлы Бәйімбет шамамен 1690-1748 ж.ж.
Негізі Ақтөбеоблысы,Шалқар ауданы Байқадам елді мекенді Қырғыз рулары шоғырланған.
Шекті Айтұлы Тілеу 1630-1684ж.ж.Барақұлы Ақкісінің Сұлу есімді қызын алған.
Сұлу әжемізден Тілеуұлы Мөңке би туған.
Тілеуұлы Мөңке 1675-1756 ж.ж.Қырғыз Барақұлы Ақкісі ,Мөңкенің туған нағашысы.
Қырғыз Барақұлы Ақкісі қызын ұзатқанда ,қырық қыз,қырық жігіт қосып берген.
Ақкісі қызыСұлу ұзатылардың алдында ,Айтұлы Тілеугеекі-үш шартқойған.
1 Еліне жеткенше араларында қарым-қатынастыңболмауын өтінген.
2 Қырық жігітке өзалдына жер, алдына мал жәнеде қазақ елінің қызына үйлендірүін талапеткен.
3 Қырық қызды жасауымен қазақ жігіттеріне ұзатуды айтқан.
4Жәнеде алдағы болашақты болжап атына заты сай ұл туып беретінін айтқан.
Яғни шамамен төрт ғасырдан бері Кіші жүз Әлімұлы оныңішінде Қабақ-Тілеу рулары мен іргелес қоныстанып ,өзалдына Қырғыз ру болып қалыптасуы ,татулық,бірліктің арқасы деп түсіну қажет.
Тарихи деректерге сүйінетін болсақ ақын,жырау,шежірешілердің айтылған сөздерінде бір-біріне ұқсастық көпкездеседі.
Айтұлы Тілеу тарихта белгілі Сайрам соғысына аттанарда Сұлу әжеміз осы сапарға бармауын өтінген .
Жүз жылдығын болжайтын Мөңкені (1675-1756ж.ж) туып бердім ,мыңжылдығын болжайтын бала белінде деген екен.
Айтұлы Тілеудің Сайрам бойындағы қанды тарихи соғыс ең соңғысапары болып есептеледі.
Айтұлы Тілеужәнедебаласы Тілеуұлы Жолдаяқ батыр (1665-1684 ж.ж) осы соғыста мерт болған.1684ж,ж,
Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне әкелі-балалы екеуіде солжерге жерленген,1684ж.ж
Бұл тарихи нақты дерек.
Екінші нақты деректер Қырғыз руының белгілі қариялары ҚыдырбайұлыДошан ,Рахманбердіұлы Иса,Бижанұлы Ақбай,Наурызбайұлы Қазанғап осы аталған қариялар тірі кезінде ауызша айтумен 1970-1973 жылдары Тасбағамбетов Нұрғалыжазыпалған.
Осы деректерге сүйіне отырып Қырғыз руы қазақ жерінде ру болып қалыптасуына Айтұлы Тілеу жәнеде Ақкісіқызы Сұлуға тікелей байланысты.
Ақтөбе облысы ,Шалқар ауданы өңірінде 1858-1929жылы өмірсүрген Боранбайұлы Сарышолақшайыр ,ақынҚырғыз Едігеұлы Қайдауылбатырға 1766-1889ж,ж дастан ,хисаарнаған
.Жоғарыдағы келтірілген деректер нақтырақ болсындеп дастаннан үзінді беріліп отыр.
Қайдауыл батыр;
Барақтантуған Ақкісі,
Тілеуде атам барары,
Ер Тілеуді кімдесең ,
Нақты да сөздің жоралы.
Ескіден қалған ұзын жол,
Кеңарналы сорабы,
Сұлуын алып Ақкісі,
Ел болдығой қоралы,
Тілеуден туған Мөңкенің,
Талайдан да асты оралы,
Атам Тілеу күйеуі Қырғыздың,
Талайы тоқтап барары,
Қырғыз қайдан жүрдесең,
Жырауың сөзді табады.
Ен сайдан келген себеппен,
Бес жүз шаңырақ шамалы.
Талай су ақты жылөтті,
Кеңейтті арна саланы.
Сіңісіп кеткен Әлімге,
Соншама жанның қарамы,
Өтірік айтсам шежіре,
Пейілінен табады.
Бөлмелеген ешкім жоқ,
Тал бесікті баланы.
Маңдайға жазған солболса,
Жарылқаралдан талабы.
Бір руы Әлімнің,
Із түспеген сонары .
Бір аяқтан ас ішіп ,
Ортақта болды торабы.
Тасбағамбетов Нұрғалидің жеке қолжаз бажинақтарына налынған деректер.1972ж.
Боранбайұлы Сарышолақ шайырдың Қырғыздың байы Досыбекұлы Талтаққа айтқан толғауынан үзінді,бұлда тарихи нақты дерек.
Сыр менен Қаратауды белден басып,
Барғанда көп жылқымен Қырғыз асып.
Ауылына Ақкісінің маңдай тіреп,
Тілеуге болған екен апаңғашық.
Апаңыз қарулы екен топты жарған,
Адамды ұнатқаннан қылған арман
Бір айғыр шыңырауға түсіпкетіп,
Апаңыз сол айғырды жалғыз алған.
Қыласың әрнәрсені Талтақ мақтан,
Қырғызбен бірг еедік Әлімсақтан.
Біздің жер өзжеріңдей болыпкетті,
Құр емессің дарығанбайлық,бақтан.
О,Қырғыз Енсайыңды қиыпкеттің,
Келдің де біздің елге сыйыпкеттің.
Тілеуден тарапшықты талай ұрпақ,
Апаңның мәртебесін биіктеттің.
ТасбағамбетовНұрғали 1950-2000ж,ж жекеқолжазбажинақтарынаналынғандеректер 1971ж,Ақтөбе облысы ,Шалқарауданы,Сарыбұлақсавхозы.Қарақуысжайла
создан.14 ақпан 2013 ж., 15:12:57
