Абай мен Шәкәрімнің бұл тақырыптағы ойлары бірін-бірі толықтырады, бірақ оларды дұрыс түсіну үшін тереңірек қарастыру қажет.
Абайдың ұстанымы
Абай жоғарыдағы өлеңінде "Мен" және "Менікі" деген ұғымдарды ажыратады.
"Мен" – бұл ақыл мен жан, яғни адамның рухани болмысы. Бұл өлмейтін, мәңгілік болмыс.
"Менікі" – бұл тән, яғни адамның материалдық денесі мен оған тиесілі нәрселер.
Абайдың ойынша, тән – өткінші, ал жан мен ақыл – мәңгілік. Осы себепті ол "мен өлмекке тағдыр жоқ әуел бастан" дейді, яғни шынайы рухани болмыс өлмейді. Ал "менікі" (тән, дүние) өлсе өлсін, ол маңызды емес деген ойды айтады.
Шәкәрімнің ұстанымы
Шәкәрім "Рух деген – мінсіз таза ақыл" дейді. Мұнда ол рух пен ақылды біртұтас нәрсе ретінде қарастырады. Бұл жерде сіздің сұрағыңыз орынды: "Ақыл – менікі емеспе?"
Шәкәрімнің бұл ойы Абайдың көзқарасымен үндеседі. Себебі Абай да ақылды жанның (рухтың) бір бөлігі ретінде қарастырады. Яғни, адамның шынайы "Мені" – ол оның рухы, ал рухтың ең негізгі қасиеттерінің бірі – ақыл.
Сондықтан, сіздің ойыңыз дұрыс: ақыл – менікі емес, менің өзімнің бір бөлшегі. Басқаша айтқанда, ақыл – рухтың ажырамас қасиеті, ал рух – мәңгілік.
Абай мен Шәкәрімнің ойларын біріктірсек:
Ақыл мен жан – рухани "Мен", ол мәңгілік.
Тән және материалдық болмыс – "Менікі", ол өткінші.
Ақыл – рухтың ажырамас қасиеті, сондықтан ол "менікі" емес, "Меннің" өзі.
Бұл ойлар шығыс философиясымен және исламдық сопылық іліммен үндеседі.
