Ә.Жиреншин: «Құнанбай аға сұлтандықтан түсіп, жеті ай Омбыда мырзақамақта жатады. Ұлықтарға пара беріп, үстінен түскен арыздарды жойып, босанып елге келеді. Үздіксіз жөнелтілген шағымдар босқа аяқсыз қалады. Алайда үш жыл қоғамдық іске қатысу құқығынан айырылады. Сондай құқықсыз күй кешіп жүргенде аяқ астынан тағы да бір істің сәті түсе қалады. Ол кезде Семей мен Алматы қаласының аралығына почта қатынасы орнап, сауда-саттық керуені үздіксіз жүріп жатады. Тобықтының бір топ барымташылары Арқат жолындағы Алшын бекетінде қазынаның қаражатын әкеле жатқан патша үкіметінің хорунжийін өлтіріп, ақшасын тонап, зат-нәрселерін талап, қашып кетеді. Семейдің губернаторы болыс, старшиндерді жинап, хорунжийді кім өлтіргенін айтыңдар, – деп қатты қыспаққа алады. Екі жақтан бірдей сескенген би-болыстар ештене айтпайды. Өйткені почтаны тонаушылар Қытай мен мұғылға қарасты Алтай мен Барлық жеріне шығып кетеді, арты Тарбағатайды мекендеген бай жігіт еліне сіңеді. Осыны анық білетін Құнанбай астыртын ұлыққа барып: «Тақсыр, мен кісі өлтіргендердің қайда тығылғанын білемін. Егер кешірім етіп, баяғы дәрежемді берсеңіздер жөнін айтамын дейді. Генерал-губернатормен құпия уағдаласып, қашқындардың аты-жөнін айтын береді. Және мұны білдіріп, мұны істетіп отырғандар ақ патшаға дұшпан адамдар, – деп бұрын өзіне қарсы қағаздасып жүрген адамдарды қасақана ұстап шағыстырады. Сөйтіп, Қаратай, Түсіп, Байсал, Пұшарбай, Асаубай, Тойғұлы сияқты ру басыларын бір түнде ұстатып, Аякөз дуанының орталығы Сергиопольдағы түрмеге жаптырады. Аға сұлтандықтың орнына ояздың көмекшісі деген шенді қызмет пен хорунжий атағын сақтап қалады. Әр болыстан әлеуетті жорық пен жолдың жөнін білетін адам мен жүрісті ат жинатып, жасақ құрайды. Сөйтіп Аякөзден Барақ төрені қасына қосып Қытайдағы он екі абақ керейді билеген Шотан мен Бопанай төрелерге барады. Солардың көмегімен ол жақтағы қашқындарды түгелдей ұстап, Аягөзге айдаттырып әкеледі. Тонаушыларды «Қарала ағашқа» (дарға) таңғызып қойып аттырады. Осы оқиғадан соң, Құнанбай патша үкіметіне қайтадан сенімді адамның бірі болады. Омбыға айдалар алдында: «Артымнан қағаз жібере ме?» – деп күдіктеніп, жігітектермен уақытша бітімдесіп, қыстауларын қайырып, бір қызын Божейге бала ғып берген болатын. Енді қайтадан бұрынғы қалпына келген соң, берген серт пен айтқан уәденің бәрін сырып тастап, жігітектің 15 қыстауын қайта тартып алады. Оларға болысқан Торғай Құлыншақтың балаларын торғайдай тоздырып жібереді. Наданбай мен Сыбанбайды итжеккенге айдатып, Садырбайды Қарқаралының түрмесіне жапқызады. Қалған қатын-балалар мен келін-кепшіктерді ендігәрі бірігіп бас көтере алмайтындай етіп бөліп-бөліп жіберіп, әр ауылға кірме етеді. Сөйтіп, жігітек руы елу жылға дейін қызыл өкпе күй кешкен. Өз жерінде жүріп сіңбе, өз елінде жүріп – жат, кірме, өз үйінде тұрып – өгей атанды.
Міне, сондай түйткілдерге байланысты басты-басты орыс әкімдері Құнанбайға іш тартып, қылмысты істің аяқсыз қалуына мүдделі болған сияқты. Губернатордың кеңсесінде қазақтар жөніндегі кеңесші қызметін атқарып жүрген Шыңғыс Уәлиханов та жақсы біліп отырды. Біліп қана қоймай Құнанбайды түрмеден кепілдікке шығаруға, ісін қайта тергеуге қайтаруға көмектеседі.
Толығырақ: https://abaialemi.kz/post/view?id=910
