ОЗБЫРЛЫҚТАН ОЗБЫРЛЫҚ туады
«Жай ғана шапалақтың» тәрбиелік құрал ретінде келмейтіні айдан анық. Соғу балаларға да, үлкендерге де кері әсерін тигізеді. Озбырлыққа жауап ретінде озбырлық жасалады – бұл қалыптасқан жағдай. Кішкентай балалар да білдірмегенімен кек алуды ойлап тұрады. Сөйтіп жүріп ата-анасынан кек алады да. Мысалы арандату арқылы. Менің бір танысымның үлкен баласы осылай істейтін. Ол күн сайын унитазға дәретхана қағазын толтырып қоятын – күн сайын ата-анасы қолынан соғып қоятын. Бір күні шыдамы таусылған шешесі баласын қатты соқты. Дәл сол күні кешке унитаз тағы да бітеліп қалды.
Осындай жағдайларда ата-ана баласын соғамын деп те ойламайды. Сауалнама жүргізген кезде 67 % аналар мен әкелер соғу арқылы балаларын тәрбиеге шақырмайтынын айтты. Бірақ та 44,6 % жасөспірімдер жиі шапалақ жегендерін жеткізді, 30,8 %-ы бір рет болса да таяқ жегендерін естеріне түсірді. Тек 18 %-ы ғана оларды ешқашан ата-анасы соғып көрмегенінін айтты. Сөйтіп көптеген ата-аналар баланы ұру дұрыс емес деп санағанымен, қолдарына ерік беріп қояды екен. Сол үшін жиі өздерін кінәлі санайды екен. Аналар балаларын не істерлерін білмеген кезде соғатындарын айтты. Кей кездері өз шешелерінің немесе күйеулерінің: «Осындай тентектігі үшін оны жазалау керек» деген сөзінен соғады. Өзімізді тексеріп көрелік: қай кездерде біз өзімізді ұстай алмай қаламыз? Әдетте өзіміздің дәрменсіздігімізді сезінгенде ашу-ызамызды тіл алмаған балаға жаудырамыз. Ата-ананың кей кездері ашуланатыны – қалыпты жағдай. Осындай ыза болған кезде «жауыз» балаға қол жұмсағысы келетінін де түсінуге болады. Бірақ еш уақытта қабылдауға болмайды. Біз оны өзімізді ұстай алмаған кездері – «бар болғаны» жай ғана шапалақ болса да – кеудені күйдіре жөнелетін ұялу, қапалану сезімдерінен білеміз. Кейін не істейміз, кем дегенде кешірім сұраймыз. Ашу-ызаны ақылға басып үйрену қажет. Мысалы, мен ойша онға дейін санап тұрамын – ашу-ыза басылғанша санаймын. Менің бір танысым ашу-ыза басылып, күлкісі келгенше кір жуа береді екен. Бұндай кездері бөлмеден шығып кеткен де көмек болады.
Жиі бұндай ашу-ызаны жүйкеміздің жұқарып жүргені де ұлғайтады. Себебі күйеуімен ұрсысып қалды... Өмірдің машақаты әбден шаршатты, не істерімізді білмей тұрамыз. Осындай кездері өзімізді ұстай алмай қаламыз.
ТІЛ АЛМАЙТЫНДАРҒА назар аудару керек
Жанұя – өте нәзік құрылым. Әр мүшесі бір біріне әсер етеді, бір бірінің көңіл-күйін сезеді. Егер де үйде келіспей жатқандар болса, оны бала да сезеді. Ол қырсығып, қыңырланып, ата-анасының ызасын одан әрмен тудырады: ал олар болса енді бәріне де дәрменсіз болып отырады.
Әрине баланы ұруға болмайды дегеніміз тентек болған баланы солай жазасыз қалтыру керек дегеніміз емес. Белгілі шек қойып, соны сақтауды бақылап жүру керек. Шектен шығып бара жатса, тез қимылдау керек: тіл алмай қарсыласқанына қарамай көшеде қолынан ұстап жүру керек, басқа балалардың шашынан жұлатын екі жастағы баланы қанша қарсыласса да алып кету керек, мейлі жыласын. Ұрып-соққаннан осы дұрыс: мен баланы жәбірлеп қорламаймын – ол өзі түсініп тәртіп бұзғанынан өзі бас тартқанға дейін осылай жалғаса береді.
Үйден қашып кететін балаларға шешесі далаға тек қана үйден қашқанын қойса ғана шығатынын түсіндіруіне болады. Егер де болмай қашып кетсе, үйден енді шығармау керек. Олар келіскенге дейін осылай жалғаса береді. Дәл осы уақытта аналар баласының осы тәртібінің астарында не жатқаны туралы ойлануы қажет. Ата-анасына қырсықтыған көрсететін балалардың қайткенде де жасырын тілегі болады, мысалы, оларға ата-анасының балаға деген назар аударуы аз болуы мүмкін. Мысалы, осындай аналар бала күтушісі болып жұмыс істесе, өз балаларына уақыты тіпті жетпей тұрады. Сөйткенде де балаларымен ойнап, әңгімелесуіне уақыт табу қажет. Бұл балаларға ешқандай қыңыр көрсептей-ақ анасының назарына түсуге болатынын көрсетеді.
