Шығыс медицинасындағы тиімді тәсіл
Біздің бала кезімізде, алпысыншы жылдары сүттей ұйып отырған қазақ ауылдарында тамыр қиып, сүлік салып сырқат адамның бойындағы қанын залалсыздандыру тәсілін қолданатын халық емшілері болатын. Олар емдік шөптерді де жақсы білетін-ді.
Қай өзеннің суы таза, қай өзеннің суы кір, балықты қай жерден аулаған жөн, адамға салатын сүлікті қай судан алуға болады,
оны әңгіме үстінде айтып та отыратын еді. Сол кісілердің сүлік салып емдеудің шипасы мен пайдасы туралы айтқан әңгімелері әлі күнге дейін есімізде.
Сүліктердің түрлері
Сүлік (Hirudinea) – буыл-тық құрттар типінің бір класы. Сүліктердің табиғатта кең тараған 3 отряды, 5 тұқым-дасқа бірігетін 400-ден астам түрі мәлім. Олар теңіз-дерде, тұщы суларда және топырақта өмір сүреді. Еркін қозғалатын жыртқыштардың, жануарлардың қанын қорек етеді. Сол себепті сүліктерді эктопаразиттер деп те атайды. Денесінің ұзындығы – 0,2-20 сантиметр, бас және аналь бөлімдері жоқ, денесі 33 сегменттен түзілген, олардың ал-
дыңғы төртеуі қосылып алдыңғы сорғышты, артқы жетеуі артқы сорғышты құрайды.
Медициналық сүлік (Hirudo medicinalis) – бірқатар емдеуге пайдаланылады. Сүліктің бұл түрінің өзіндік ерекшелігі бар.
Сүлік сілекейінің емдік қасиеті
Медициналық сүлік тұщы суда тіршілік етеді. Ұзындығы 8-12 сантиметр болады. Оның сілекейінде гирудин және гиалуронидаза деген заттар бар. Гирудин қанның ұюына кедергі келтіреді, гиалуронидаза дене талшықтарында зат алмасу процесіне әсер етеді. Гирудиннен дәрі-дәрмектер жасалады.
Зерттеушілердің айтуынша, сүліктің сілекейі қабыну процесіне қарсы күресу, иммундық жүйені қоздыру, қан тамырларының склероздық процесін азайту, қан ұю үрдісін болдырмау және ұйыған қанның түйіршіктерін езу қасиеттеріне ие. Ғалымдар сүліктің сілекейінен дестабилаза деген фермент жасалып шығатынын анықтап отыр. Бұл фермент фибриндік қоюланған заттарды жою дәрежесіне жеткізе алады. Сүлік-тің сілекейіндегі осындай қа-
сиеттерді анықтаған дәрігер-лер оны адам қанын азайту-ға және қанды ұйымайтын жағдайға жеткізу үшін пайдаланып келеді.
Гирудотерапия дегеніміз не?
Ғылымда сүлік салуды – гирудотерапия деп атайды. Қазіргі таңда гирудотерапия – кардиология, офтальмология, дерматология, хирургия, гинекология, урология, неврология және герентология саласында кеңінен қолданылатын, күретамыр, қан тамыры, тері ауруларына, өкпе, бас сақинасы, инфаркт, инсульт, глаукома тәрізді сырқаттарға өте шипалы ем. Ең ғажа-бы, бұл күндері кейбір адамдар сүлік салудың көмегімен арықтай да бастады.
Гирудотерапияның тиімділігі сүлік адамның артық арам қанын сорып алады, сөйтіп, қан айналысын жақсартады, сүліктің сілекейі биологиялық белсенді заттарға бай, осы түрлі ферменттерден тұратын сүлік сілекейі адамның қанын тазартып, иммунитетін күшейтіп, ағзасын жасартады, түрлі ферменттермен бірге қанның ұюына тосқауыл қоятын гирудин және 100-ге жуық биологиялық пайдалы заттар сүлік сілекейінің басты айырмашылығы.
Дәрігерлер сүлікті науқас адамның жүрек қызметі нашарлап, бауыры ұлғайғанда, тромбофлебитте, миокарда
инфарктінде, жүректің демікпелі ұстама ауруында (стенокардия), миқан тамырларының қысылуында қолданады. Сүлік салып, емдегеннен кейін сырқаттың дене қызуы қалпына келеді, қан қысымы, қандағы қант мөлшері төмендейді, ұсақ қан қатпарлары жойылып, ісікке қарсы, ауырсыздандыру тетіктері іске қосылады. Гирудотерапияны гинекологиялық ауруларға қолданғанда әйелдер ауруынан айығады, оларда гормондық зат алмасу процестері жылдам қалпына келеді, сүлік салу бедеулік, эндометрит, эндометриоз тәрізді жатыр мен созылмалы аурулар-дың алдын алады, кейбір жағдайларда сүлік салу бұл ауруларға негізгі ем ретінде пайдаланылады. Әсіресе, сүлік салу операциядан кейін тез жазылуға әсер етеді. Осыған орай қазір дәрігерлер операциядан соң сүлік салуға кеңес береді.
Сүліктің қан соруы
Медициналық аш сүлік бір сорғанда 10 мл. қан сорып, оған тойған соң адам денесінен өзі сыпырылып түсіп қалады. Егерде адам денесіне 8-10 сүлікті қоятын болса, олар 300-400 мл. қанды сорып алады және де
сүліктің сорған жерінен қан өздігінен алты сағаттан бір тәу-лікке дейін аға береді, - дейді мамандар.
Егерде адам ағзасынан қанды аздап қана алу қажет болса, онда кішкентай сүліктерді аз уақытқа ғана қояды. Сүлік салғанда науқастың жасына, қосалқы ауруына, дене салмағына, қан қысымына, сүліктің жағдайына көңіл бөлу қажет. Сүлікті қолданғанда тәндегі өзгерістердің қатерлі болып кетуі мүмкін болғандықтан, сүлікті аллергиялық ауруы бар сырқатқа, қансыраған адамға, қан қысымы төмендерге, қан ұю процесі нашарлаған ауруға пайдалануға болмайды.
Сүлікті сақтау
Сүлікті сулы ыдысқа салып қояды. Сырқатты емдеу үшін аш сүліктер қолданылатындықтан, олар 2-3 ай суда қалқып жүруге тиіс. 3-5 литрлік банкіде 300-ге дейін сүлік ұстайды.
Сүлік сақталған судың құрамында хлордың болмауы керек.
Және де оның жылылығы бөлме жылылығындай болады. Ыдыстағы суды 24 сағат сайын ауыстырып отырады. Ыдыстың бетін темір тормен немесе дәкемен жауып қояды. Мамандардың айтуынша, сүлікті тұндырып қайнатылған температурасы 18 градус су құйылған таза ыдыста – банкіде сақтап, сүліктердің ауырып қалмауын және бөлмеде тыныштық болуын қадағалап отырады. Бөлмеде қатты шу болса, сүліктер бұралып қалады, аш болса да қан сора алмайды.
Сүлікті сақтап қою үшін сиым-дылығы 50-100 мл. ыдыс қажет. Банкіден қысқашпен емес, қолмен 8-12 сүлікті таңдап алып, адам денесіне салады. Үлкен сүліктер артық арам қанды жақсы сорады. Емдеуге сау сүліктер қолданылады. Дені сау сүлікті түрткілесе қозғалып, жылан сияқты қимылдап, қысқарып, жуандайды.
Сүлікті қалай салады?
Сүлік салар алдында мынандай заттарды дайындап алу қажет: шыны түтік қысқыш, глюкоза ерітіндісі, залалсыздан дырылған сулық, мақта, дәке, тұзды су, ұстара, сабын, оны жаққыш. Сүлік қоятын жердегі шаштарды 1-2 сағат бұрын қырып, жуады. Сүлік сабын иісі шыққан жердегі қанды сормайды.
Жүйелік әрекеттер:
1. Сүлік қоятын теріні қайна-ған жылы суға малынған, за-лалсыздандырылған дәкемен сүртеді.
2. Әзірлеген жерді залалсыз-дандырылған глюкоза ерітін-дісімен сүртеді.
3. Бір сүлікті артқы жақ сор-ғышымен түтікке салады.
4. Түтікті сүлік қоятын жерге төңкеріп, сүлікті шығарады.
5. Сүлік қанды сора бастаған кезде денесі жиырылып қимылдайды.
6. Сүліктің артқы жағындағы сорғышына сулық (салфетка) салу керек.
Сүлік салу тәртібі:
Сүлікті қарақұсқа салғанда құлақтың шеміршегінен 1 сантиметр артқа қояды.
Сираққа тамырдан 1 сантиметр қашықтыққа шахмат тәрізді етіп сүлік салады.
Миокард инфаркті кезінде немесе осы ауруға шалдығады-ау дегенде сүлкті жүрек үстіндегі кеуде терісіне, 3-ші және 5-ші қабырға аралығына, төс сүйектен солға қарай 1 сантиметр өлшеп барып салады.
Тромбофлебит ауруында тромбымен бітеліп қалған вена қан тамырларынан бір сантиметр өлшеп, осы тамырдың екі жағынан да сүліктерді қояды.
Жүрек ауруларының салдарынан ұлғайған бауырға арнап сүлікті кеуденің оң жағындағы қабырғалардың астындағы теріге жабыстырады.
Есте болатын жағдайлар:
Тұщы суға салынған сүлікті ұстап, денеге салар алдында пинцеттің көмегімен оны пробирка ішіне енгізу қажет. Пробиркаға құйрық жағымен ен-гізгенде сүлік бас жағымен өзі шығуына жеңіл болады. Салатын жерге жақындатып әкелген пробирканың түбін көтер-се болды, сүлік глюкозамен сүртілген тәтті денеге өзі ұмтылып, теріні тістеп, жабыса бастайды.
Бір қолданылған сүлікті екінші рет пайдаланбайды. Оны формалинге, мүсәтір спиртіне немесе тұзды суға салып, су құбырымен ағызып жібереді.
Сүлік салу аяқталғанда
Дені сау сүлік 40-60 минут ішінде нақуастың артық арам қанын сорып, ісінеді. Қанға тойған сүлік өз бетінше түспесе немесе алып тастау қажет болса, сүлік жабысып тұрған жерге тұзды, ащы су құяды. Сонда ол сылқ етіп түсіп қалады.
Денеге жабысқан сүліктің қан соруы бәсеңсісе, үстіне жылы су жағады, сол кезде оның қимылы қайтадан күшейеді.
Сүлік сорған жерге таза стерильденген сулық (салфетка) салады, оның үстіне мақтаны көп салып, орап тастайды. Сүлік тістеген жер 6 сағаттан 24 сағатқа дейін қансырап тұрады да, осы уақыт ішінде қан тоқтамаса, қанды перманга
