Question

Қазақ хандағының билік еткен жылдары мен "Жеті жарғының" бөлімдер керек еді?

Answer 1

Қазақ хандары.

Алдымен Үш жүзді түгел билеген хандар, Ұлы хандар: Алтын Орданың шығыс бөлігі - Жошы ханның ұлы, Бату ханның ағасы Орда Ежен негізін қалаған ел - Ақ Орданың ханы Ұлы ханы Орыс (Ұрұс) ханның немерелері Әз-Жәнібек пен Керей сұлтандар Әбілқайырдан ("көшпелі өзбектер" деп аталған елдің ханы) бөлініп, Өз атасының даласы - Дешті-Қыпшаққа бөлініп барып (1458-1465 жж), "Қазақ хандығы" деп аталатын мемлекетті құрды. Қазақтың ең алғашқы ханы Әз-Жәнібек елдің хан сайлауында бауыры Керей ханды қолдады, одан кейінгі қазақ хандары мен хандық құрған жылдары:

1. Керей хан - 1456/58-1465/1466
2. Жәнібек хан - 1465/66-1479/80
3. Бұрындык (Мұрындық) хан - 1479/80-(1503) 1511
4. Касым хан - 1503-1518 (1511-1523)
5. Мамаш хан - (1518) 1523-1523
6. ТаҺир (Тайыр) хан - 1522/23-1532/33
7. Бұйдаш (Бауыш) хан - 1533-1534
8. Қожахмет хан хан - 1534-1535
9. Тоқым (Тоғұм) хан - 1535-1537
10. Хақназар (Ақназар) хан - 1538-1580
11. Шығай хан - 1580/81-1582 (1586)
12. Тәуекел хан - 1583 (1586)-1598
13. Есім хан - 1598-1628(1645)
14. Жәңгір хан - 1628-1680 (1628-1652) ("Салқам Жәңгір" атанған, Бөкей Ордасының ханы Жәңгір - бұдан мүлде басқа кісі)
16. Тәуке хан - 1652-1717 (1680-1717)

"Әз-Тәуке" тұтас Қазақ хандығының соңғы ханы деп есептеледі, одан соң үш жүздің ханы өз алдына бөлек болады да Ұлы ханға сырттай ғана бағынады (Кіші жүзде Әбілқайыр, Нұралы; Орта жүзде Жолбарыс, Әбілпейіз):

17. Қайып хан (1717-1718)
18. Болат хан (1718-1729)
19. Әбілмәмбет хан (1730-1771)
20. Абылай хан (1771-1781)
21. Уәли хан (1881-1819 (?)
22. Ғұбайдолла хан (1319(?)-1930)
25. Кенесары хан (1830-1847).

"Қазақ хандығының" ең соңғы ханы Кенесары (хан Кене) Абылайдың немересі болатын. Сөйтіп Әз-Жәнібектен басталып Хан Кенеге дейін 400 жылға жуық (389 жыл) өмір сүрген "Қазақ хандығы" Ресейдің құрамына енді. Кейін КСРО құрамында "Қазақ Кеңестік социалистік Республикасы", 1991 жылдан "Қазақстан Республикасы" деп аталған еліміздің қысқаша тарихы осы.

//massagan.com Ұлттық Порталы

Answer 2

Жеті Жарғы
(Әз Тәукенің заңдары)

1-жарғы. Көтеріліс жасап, бүлік шығарған кісілерге өлім жазасы бұйырылсын. (Бұл жарғы мемлекеттің бүтіндігі талабынан туды).
2-жарғы. Түркі халқының мүддесін сатып, елге опасыздық еткендер өлім жазасына бұйырылсын. (Бұл жарғы халықтың орта мүддесі – елдің бүтіндігін қорғаған біртұтас қоғамдық сананың жемісі).
3-жарғы. Мемлекет ішінде жазықсыз кісі өлтіргендер өлім жазасына бұйырылсын. (Бұл жарғы да жабайылықтың төменгі сатысына тән кісі өлтірушілікке тыйым салған және мәдениеттіліктің белгісі ретінде танылуға тиіс өте елеулі жаңалық).
4-жарғы. Өзге біреудің әйелімен зинақорлық жасап, ақ некені бұзушыларға өлім жазасы бұйырылсын. (Бұл жарғы да шаңырақтың бірлігін қамтамасыз еткен, неке парызына адалдықты талап еткен маңызы зор жаңалық).
5-жарғы. Өреде тұрған, тұсаулы жүрген сәйгүлік атты ұрлаған кісіге өлім жазасы бұйырылсын. (Ол кезде «ер қанаты ат» елдің, мемлекеттің соғыс күші ретінде бағаланады).
6-жарғы. Төбелесте мертігудің түріне қарай төмендегіше мүліктей құн төленсін:
a)    Біреудің көзін шығарған кісі айыпқа қызын береді, ал қызы жоқ болса, қыздың қалыңдығын береді.
b)    Төрт мүшесінің бірін мертіктірген кісі айыпқа ат береді.
7-жарғы. Ұрлаған жылқы өзге де құнды мүлік үшін он есе артық айып төлеттірілсін.