Табиғаттың тылсым құпиялары адам санасында әрқашан үрей туғызған. Аспанда
жарқылдаған найзағай жерге Құдайдың жебесіндей қадалып, түскен жерін өртеп, тиген
жанды өлім құштырып жатуы көне заман адамының зәресін ұшырғаны анық. Ерте заманда
адамдардың тылсым табиғат күштеріне табынғандары да осыдан болуы керек.
Ғалымдар алғаш рет найзағайұстағышты ойлап тауып, оны бірнеше физиктің өмірін
құрбан ете отырып сынақтан өткізгенде, табиғат күштерінің ауыздықталу жеңісін мәз-
мәйрам тойлау басталған болатын. Бірақ бұл жеңіс толық па еді? Әрине, жоқ! Соңғы
ғасырда найзағай құрбандарының саны жылдан-жылға үнемі өсу үстінде. Тек Францияның
өзінде ғана жыл сайын миллионға жуық найзағай түсіп, ондаған адам, он мыңнан артық мал
өліміне ұшыратады екен. Әрине, найзағайұстағыш болмаса құрбандар саны мұнан
әлдеқайда көп болар еді, дегенмен адамзат найзағайдан толық қорғанды деп айта қою
қиын.
Бүгінгі күні ғылымға найзағай туралы өте көп мағлұмат белгілі.
Найзағай – электр тоғының разряды. Ол бұлттан жерге қарай 160-1600 км/с жылдам-
дықпен ауаның иондалған каналы арқылы қозғалады. Плазманың температурасы 30 000
0
С
жетеді, диаметрі 1,27 см канал, 3-6-метрлік тәжбен қоршалып, оның ұзындығы 90 метрден
32 км-ге дейін созылады. Найзағаймен қоса қабат дыбыс толқындарының соққысы (күн
күркіреуі) кейде 29 км-ге дейін жетеді екен.
Найзағай электр разрядының таралу заңдарының көбіне бағынады, бірақ әрқашан
және бәріне бағына бермейді. Найзағай электр разрядтарынан тұрады, бірақ біз не электр
дегеннің не екенін бүге-шігесіне дейін білмейміз, немесе найзағай тек қана электрден
тұрмайды. Күн күркірейтін күндерді синоптиктер көбінесе дәл болжап айта алады, ал
найзағайдың жарқылдау барысының заңдылықтарын көбінесе алдын ала болжау, тіпті оны
түсіну қиындық туғызады. Найзағайға байланысты таңғажайып оқиғалар толып жатыр.
Бірнеше мысал: найзағай адамның сырт киімін сол күйі қалдырып, іш киімін күйдіріп жібер-
ген, ал бір адамның шашын түк қалдырмай қырып тастаған, енді біреудің әмиянындағы
қағаз ақшалар бүтін қалған да, ал барлық тиындары бір кесек болып балқып кеткен.
Ал мынау қайғылы уақиғалардың кейбіреуі ғана: ағаштың астында найзағай соғып өлген
адамның денесінде сол ағаштың кішірейтілген кескіні қалған. Күн күркіреп жатқанда ағаш
астында паналап отырған бір топ адам ағашқа найзағай түскенде тас мүсіндерге айналған.
Бір қарағанда олар тірі сияқты көрінгенмен, түртіп қалса, күл болып үгіліп кеткен екен.
Найзағай адамның үстіндегі киімін быт-шыт қылып жыртып, шашып тастап, ал адамның өзін
кейде өлтірсе, кейде тірі қалдырған уақиғалар да белгілі.
Егер ауа құрамында оттегі көп болса, найзағай түскенде тұтанған оттан үлкен орман
өрттері шығып, соның салдарынан атмосферадағы оттегі азаяды. Ал оттегі азайғанда жас
ағаштың жануы да қиындайды, сондықтан енді жас орман аз өртенеді, бірақ қураған кәрі
ағаштар оңай жанатындықтан, олардың өртенуі бұрынғы қалпында қалады. Өртеніп кеткен
кәрі ағаштардың орнына жас көшеттер пайда болып, жасыл орман қалыңдай түседі де, бұл
қайтадан ауадағы оттегінің артуына әкеледі. Жер атмосферасындағы оттегінің пайыздық
мөлшері осылайша миллиондаған жылдар бойы сақталып келеді.
Егер найзағайды соқыр стихияның бір құбылысы десек, ол тым соқыр да емес сияқты
