Қазақ хандығы дәуірінде (1465–1847 жж.) хандықтың құрамында болған және тарихи тұрғыдан маңызды рөл атқарған қалалар қазіргі Түркістан, Қызылорда және Жамбыл облыстарынан бөлек басқа өңірлерде де кездеседі. Міне, сол қалалардың кейбірі:
1. Сарыарқа өңірі (қазіргі Ақмола, Қарағанды облыстары):
Сарысу бойындағы қалалар – нақты атаулары сақталмағанмен, хандықтың жазғы ордалары мен қыстаулары осында орналасқан.
Ұлытау – Қазақ хандарының бірқатары осында ұлықталған. Ұлытау тарихи, рухани орталық болған.
2. Шығыс Қазақстан облысы:
Сауыр, Тарбағатай аймағы – бұл өңірлерде көшпелі ру-тайпалар мекендеген, хандық биліктің ықпалы жүрген.
Зайсан маңы – жоңғарлармен шекаралық өңір болған, әскери-стратегиялық маңызы болған.
3. Батыс Қазақстан облысы:
Сарайшық қаласы – қазіргі Атырау облысына жақын, бірақ сол дәуірде Батыс Қазақстанмен тығыз байланыста болған. Қазақ хандары (мысалы, Қасым хан) бұл жерде тұрған.
Орал маңы (Жайық бойы) – Қазақ хандығы мен Ресей арасында шекаралық аймақ болған.
4. Солтүстік Қазақстан облысы:
Бұл өңірде нақты қала орны болмаса да, Керей мен Жәнібек хандардың ұрпақтары жазда көшіп жүрген, тайпалардың жазғы жайлаулары орналасқан.
5. Атырау облысы:
Сарайшық – Алтын Ордадан қалған көне қала, кейін Қазақ хандығының батыс шекарасындағы маңызды орталықтарының бірі болды.
Қорытынды:
Қазақ хандығының қалалары тек оңтүстікте ғана емес, Қазақстанның әртүрлі аймақтарында да орналасқан. Әсіресе, Сарайшық (Атырау), Ұлытау (Қарағанды), Зайсан маңы (ШҚО), Сарыарқа (Ақмола-Қарағанды) өңірлері тарихи тұрғыда маңызды болған. Алайда көшпелі өмір салтына байланысты көптеген қалалардан гөрі орда, қоныс, жайлау, қыстау түріндегі уақытша мекендер басым болған.
