Бағаналы терек жарылса өлеңіне сатылай кешенді талдау
Авторы: Мұқағали Мақатаев
Тақырыбы: Табиғаттың заңдылықтары мен адам өмірінің арасындағы байланыс, өмірдің мәңгілік еместігі, туған жерге деген сүйіспеншілік.
Жанр түрі: Лирикалық өлең
Идеясы:
Өмірдің өткіншілігін, адамның табиғатпен тығыз байланысын көрсету.
Туған жердің, табиғаттың қадірін білуге, оны аялауға шақыру.
Өмірдің қысқалығын ескертіп, әр сәттің қадірін біліп өмір сүруге үндеу.
Сюжеттік-композициялық құрылымы:
Экспозиция: Өлеңнің басталуында бағаналы теректің жарылуы, оның сынықтарының жерге шашылуы суреттеледі.
Түйін: Теректің жарылуы адам өмірінің де өткіншілігін еске түсіреді.
Даму: Ақын теректің өмірі мен адам өмірін салыстырады, теректің тамырының жерге терең бойлағаны сияқты, адамның да туған жеріне деген сүйіспеншілігі мәңгілік екенін айтады.
Шиеленіс: Ақын өмірдің қысқалығын, адамның табиғат алдындағы әлсіздігін еске салады.
Шарықтау шегі: Ақын оқырманға өмірдің әр сәтін бағалауға, өмірді сүюге және оны мағыналы етуге шақырады.
Шешім: Өлеңнің соңында ақын өмірдің мәңгілік еместігін қайталай отырып, туған жерге, өмірге деген сүйіспеншілікті жырлайды.
Кейіпкерлер:
Лирикалық қаһарман (ақын): Өмірдің мәні, адам мен табиғат арасындағы байланыс туралы толғанады.
Бағаналы терек: Өмірдің өткіншілігін, табиғаттың құдіретін бейнелейтін символдық образ.
Әдеби-теориялық ұғымдар:
Троптар:
Эпитеттер: "бағаналы терек", "көк аспан", "жасыл орман", "қара жер", "ақтық дем", "мәңгілік ғұмыр", "асыл арман"
Метафоралар: "терек жарылса", "тамыры қалды жерде", "жүрегің тоқтар", "өмірді сүй"
Кейіптеу: "терек жарылса", "тамыры қалды жерде", "жүрегің тоқтар", "рухың көкке ұшар"
Синтаксистік фигуралар:
Анафора: "Сен де өмірді сүй, Сен де тынысыңды аяма"
Риторикалық сұрау: "Өлді деп, кім айта алар?"
Параллелизм: "Өмір деген – көкте мұнар, Өмір деген – көкте шынар"
Тәрбиелік мәні:
Өлең оқырманға өмірдің мәнін тереңірек ойлауға жетелейді.
Табиғатты аялауға, туған жерді сүюге тәрбиелейді.
Өмірдің әр сәтін бағалауға, өмірді сүюге және оны мағыналы етуге шақырады.
Қорытынды:
"Бағаналы терек жарылса" өлеңі - Мұқағали Мақатаевтың тебіреністі лирикасының бір үлгісі. Бұл шығармада ақын өмірдің мәңгілік еместігін, адамның табиғатпен тығыз байланысын және туған жерге деген сүйіспеншілікті жүрек тебірентерліктей жеткізеді.
