Бактериялар ( таяқша ) бұл табиғатта ең кеңінен таралған микроорганизмдер тобына жататынын және сол арада өте үлкен және алуан түрлі болтын, дүниедегі микроскопиялық тірі ағзаларға жататын дарақтар болып табылады. Ең ұсақ түрлерін алатын болсақ, олардың денелері шар тәрізді, мөлшерлері ең кемінде 0,1мкм. Бактериялардың ең кен таралған түрлеріне жататындар ол таяқша тәрізді ағзалар, мқлшерлері: қалындығы орташаланған есеппен 0,5-1 мкм, ұзындығы 2-3 мкм; сол арада кәдімгі «алып» болатын түрлері де кездесуі мүмкін, олардың диаметрлері орташаланған есеппен 5,0-10 мкм; ұзындығы 30-100мкм. Бактериялардың тіпті майда болатын мөлшерлері ең сипатты ерекшеліктеріне жатады. Бактериялардың көпшілігінде ядросы жоқ (ядролық мембранамен оқщауланған ядросы болмайды).
Бактериялардың ядросының аналогы ретінде нуклеоид болып табылады. Ол құрамында ДНҚ бар плазма түрінде кездеседі және цитоплазмадан мембранамен оқшауланбайды. Сонымен қатар бактериялар клеткаларында митохондриялар және хлоропласталар табылмайды. Кәдімгі ядросы жоқ ағзаларды прокариоттар (ядросы жоқ клеткалар деп атайды), немесе протоциттер (яғни жай құрылымды клеткалы ағзалар жатады).
Бактерияларды – шынында прокариотты ағзаларға жатқызады. Прокариоттарға мынадай микробтар тобы жатады: эубактериялар, спирохеталар, микоплазмалар, миксобактериялар, актиномецеттер, көк жасыл бактериялар жатады. Бактериялар пішінді таяқшалар тәрізді (жұмыр) не шар тәрізді (коктар), спириллалар (вибриондар, спирохеттер).
Актиномициттер және оларға туысты ағзаларға жататын дарақтарда ұзын және бұтақталған клеткаларды гифтерді, олдар мицелийді жіпшелерді немесе гифтердің ірілеуін түзеді.
Микоплазмалардың клеткаларында тығыз қабы болмайды, сондықтан олардың пішіндері кез келген түріне айналу мүмкін.
Тұңғыш рет микробтар әлемін ашқан голандиялық жаратылыстанушы А. Левенгук болған екен. Ол лупаны бірнеше рет жетілдіріп, оның ұлғайтылуын 160-270 есе арттырып лупа микроскобты ойлап тапты. Левенгук заманынан кейін микробтар әлемін зерттеу үшін микробиологиялық техника бірнеше есе қадамға алға басты.
Жарық микроскоптар арқылы есе зерттелінетін объектілерді ұлғайтушы дәрежесі қазіргі заманғы электрондық микроскоптың ұлғайту күші 200000-500000 есе артып, өте майда мөлшердегі объектілерді зерттеуге мүмкіндік берді.
Орыс микробиологы С. Н. Виноградскийдің лабороторияда қолданған микробтарды зерттейтін бірнеше элективті жасанды қоректер арқылы тәсілі еңгізілді.
Осы тәсілді қолданып, ғалымдар таза судың топырақ қиыршығының, ауа сынамасыныда микробтар табылған.
Микробтар тағыда Франц Иосиф аралдарының жартастарында полярлы аймақтардың қарларында, мухитта және солтүстік полюсында табылған. Алуан түрлі бактериялар Сахара шөлінің топырағында, мұхиттың түбінде дәлелденген. Қызуы 80 градус шамасында қайнар көздерінің суларында бактериялар өмір сүруі дәлелденген.
Бактериялар өте ұсақ, мөлшеріне байланысты оңай түрде жарықтардан, саңылаулардан және тесіктерден өтеді. Бактериялар өте төзімді болады, қолайсыз жағдайда тіршілік етуге бейімделген: олар кеуіп қалуды, өте күшті тоңазытуды және қыздыруға шыдайды. Ал бактериялар споралары тіпті өмірде күнделікті қажетті өте маңызды қызметтерді атқарады.
Бактериялар кеңінен өсімдік өсіру мен мал шаруашылығына және тамақ өнеркәсібінің алуан тармақтарында қолданылып отыр. Микробиология кеңінен текстильдік және тері илеу өнеркәсібінде пайдалана бастады.
Қазіргі заманда, мысалы зығыр талшықтарын жұмсарту мен тері илеу бактериялар, ашытқы өнімдерсіз тіпті мүмкін емес болғаны рас.
Бактериялар маңыздылығы тіпті ғажап, әсіресе олардың адам, жануарлар мен өсімдіктер питогеннезін алсақ.
Топырақтағы бактериялар өсімдіктердің өсуі мен дамуына үлкен ықпалын тигізеді. өсімдік тамырларына көптеген бактериялар шоғырланады. Мұндай микрофлора өсімдік қоршаған ортамен байланысты пайдалы немесе зиянды болу мүмкін. Бактериялар өмір сүру кезінде адаммен қолданылатын заттарды бөліп шығарады. Сол заттар тізімінде антибиотиктер, аминқышқылдары, витаминдер, ферменттер және басқа қоспалар. Жыл сайын осы заттардың тізімі жалғаса береді; микробтар әлемі – ол сарқылмас өте маңызды заттардың қайнар көзі.
Бактериялардың геологиялық тіршілік атқару іс-қимылдары орасан зор болғаны мәлім. Бактериялар табиғаттаға зат алмасу шеңберіне тіпті белсене қатысады. Осы кезде барлық органикалық заттар және бірқатар бейорганикалық заттар аса маңызды өзгерістерге ұшырайды. Мұндай зат алмасу шеңбері – ол жер бетіндегі негізгі тіршілік атқарумен байланысты болады.
Бұрыңғы кезде бактериялық ағзаларды өсімдіктер әлеміне жатқызатын, ал қазіргі заманда бактериялар прокариоттар ретінде, ерекшелікті тірі жандар патшалығына жатқызады, ол өсімдіктер мен жануарлар патшалығынан өзгеше болатындығы дәлелденген.
Толығырақ: https://baribar.kz/student/24085/mikroorganizmder-taraluy-zhane-olardynh-tabighattaghy-mekendeu-oryndary/
