"Масғұт" поэмасына сатылай кешенді талдау
Авторы: Абай Құнанбайұлы
Тақырыбы: Адамның өмірлік мақсатын іздеуі, рухани кемелдену жолындағы күресі, адамгершілік құндылықтардың маңыздылығы.
Жанр түрі: Лиро-эпикалық поэма
Идеясы:
Шынайы бақытқа жету үшін адам өзінің ішкі жан дүниесін танып, рухани кемелденуі қажет.
Дүние жинау, мансапқұмарлық сияқты жалған құндылықтар адамды адастырады.
Адамгершілік, әділдік, білім, еңбекқорлық - адамды биікке көтеретін қасиеттер.
Сюжеттік-композициялық құрылымы:
Экспозиция: Масғұттың өмірбаяны, оның байлығы мен мансабы туралы баяндалады.
Түйін: Масғұттың өлім аузында жатып, өткен өмірін қайта қарап, өкінуі.
Шиеленіс: Масғұттың өзіне-өзі сын айтуы, өмірдегі шынайы құндылықтарды түсінуге ұмтылуы.
Шарықтау шегі: Масғұттың өлімі.
Шешім: Ақынның өмірдің мәні туралы ойлары, оқырманға үндеуі.
Кейіпкерлер:
Масғұт: Бай, мансапқор, өмірінің соңында өкінішке толы кейіпкер.
Зейнеп: Масғұттың әйелі, адал жар, мейірімді ана бейнесінде көрінеді.
Баласы: Масғұттың ұлы, әкесінің өліміне қайғырады, бірақ оның өмірлік қателіктерінен сабақ алады.
Лирикалық қаһарман (ақын): Өмірдің мәні, адамгершілік құндылықтар туралы ой қозғайды, оқырманға ой салады.
Әдеби-теориялық ұғымдар:
Троптар:
Эпитеттер: "сарғайған ауру", "қара жер", "сұлу Зейнеп"
Метафоралар: "дүние жидым", "қазына қойдым", "жүрек қан жылап"
Теңеулер: "егіз қозыдай", "аққан судай"
Синтаксистік фигуралар:
Риторикалық сұраулар: "Өлді деп , аруақ, кім шыдар?"
Риторикалық үндеулер: "Қарағым, балам!", "Ақылсыз басым-ай!"
Қайталаулар: "дүние", "мал", "байлық"
Тәрбиелік мәні:
Өлең адамды өмірдің мәнін тереңірек ойлауға жетелейді.
Жалған құндылықтардың мәнін ашып, шынайы бақытқа жету жолдарын көрсетеді.
Адамгершілік, әділдік, білім, еңбекқорлық сияқты құндылықтарды дәріптейді.
Жас ұрпақты өмірде дұрыс бағыт таңдауға, рухани кемелденуге шақырады.
Қорытынды:
"Масғұт" поэмасы - Абайдың философиялық ой-толғамдарының бір көрінісі. Бұл шығарма арқылы ақын оқырманды өмірдің мәнін іздеуге, рухани байлыққа ұмтылуға шақырады.
"МАСҒҰТ" поэманың идеясында әйелді қоғамның ерлерге мүшесі деп тану, оның әлеуметтік өмірдегі орнын бағалау жағына көбірек көңіл бөлінеді. Мұны Масғұттың көзқарасынан айқын танимын. Ұры тонап жатқан шалды айырып алған ол шалдан базарлық алуға барғанда өзіне қызыл жемісті таңдайды.
Ағын жесең, ақылың жаннан асар,
Сары жесең, дәулетің судай тасар.
Егер де қызыл жеміс алып жесең,
Ұрғашыда жан болмас сенен қашар,-
дейді шал. Масғұт ақылды да, байлықты да таңдамайды, оларды былайша сынайды: көп наданның арасындағы жалғыз ақылды адамның күйіне де, байлық пен малқұмарлық аздырған байдың жайына да талғампаздықпен қарайды. Ол әйелмен достықты қадір тұтады. Ер мен әйел теңдігін жақтайды. Поэма ақынның осы идеясына әкелетін оқиғаны баяндауға құрылады. Онда суреткерлік емес, ой, ақыл басым. Мен бұл поэмадан не түйдім? Өмірде-ақылды ата-анамыз арқылы үлгі алып, тәрбиемен сусындап, ақыл жинауға болады. Өмірде- еңбектеніп, мақсат қойып, байлыққа қол жеткізуге болады. Ал өмірдегі бақытыңды бірақ мәрте таба аласың, ол-өмірлік жарың! Қазіргі біздің қоғамда ер мен әйелдің теңдігі тең дәрежеде, ер мен әйелде жұмыс жасай алады, көлік айдайды тағысын тағы. Бұл шығармада Абай атамыз заман шындығын өлеңмен өрнектеген. Қасыңнан табылатын, бір жастықта қартаятын қызыл жемісті таңдайық. Ол өмірлік бақытың!
