Ілияс Жансүгіровтың “Жетісуда су суреті“ өлеңіне сатылай кешенді талдау?

Question

Жетісуда су суреті

Ыстықкөл жер айнасы мөлтілдейді,

Балқашты қамыс қамап желкілдейді.

Аттанған алты өзені Жетісудің

Балқашқа бауырымдап еңкілдейді.

Балқаштан өзенді өрлей жүзген балық,

Тұмсығын қас қаққанша еркіндейді.

Бұлқынса анда-санда ала бура,

Жетісу желпең қағып селкілдейді.

Шу әне, тауды тарпып шыққан шулап,

Ойнақтап, ырғи, жосып таудан тулап,

Асқардың ақтарылған ағы емес пе,

Қарқ болған қырғыз-қазақ суын сулап?

Шуылдап жүйткіп жатқан Шудың үні:

«Қолың бер, құт, береке» дейді «тумақ!».

Ертеден ірге теуіп өскен Шуда,

Ұлысы Ұлы жүздің Үйсін – Дулат.

Шымырлап Іле қайнап құмды кезген,

Қас қақпан ұйық, дойыр, долы безген,

Алыстан арып көшкен керуендей,

Тоңмойын, томсарулы тұнжыр көзбен,

Елге де, егінге де қарайласпай,

Жылысып жылжып жатыр бір мінезбен.

Ел шайқап, ердің қанын ішкен Іле,

Естісең ертегіні ескі сөзден.

Арқырап асау Шелек орыпты тас,

Бурадай бұлқынады көк ала бас,

Ол баста Күншығысқа шыға шауып,

Жалт беріп етекке еңсей сапты құлаш.

Айдынды айдағардай күміс көл бар,

Алысқан таумен, таспен алып болмас.

Қожыр тас қопарыла құмға айналып,

Жарпымен көшіп жатыр боп жым-жылас.

Қысылып қыспақтағы қыл көпірден,

Албандар өтеді азар деп «ақсарбас».

Көпірген Көксу көл бар басы бастау

Дегенге көшпелі әйнек суы ұйқастау,

Тау жуып, тасты қуған содыр суы,

Аңқылдайд арнасында меруерт астау.

Жалбасы, Шаған, Бұғы мүлгиді оған,

Шалдуар шалдай қалғып шала мастау.

Жар жарып, жерді жиған Көксу көл бар,

Бейне бір Жалайырға шабатын жау.

Арқырап айқай салған Көксу алып,

Жазыққа шыға кел

Answer 1

Эпитеттер: меңіреу құз, ну тоғай, қоғалы көл, қоңыр құм, әсем жер, ақ бура, қоңыр самал, меруерт астау, ерке су, сары бала , қалың құм, қара қазан.

Теңеулер:   көшкен керуендей, бурадай, айдағардай, шалдуар шалдай

Метафора:          кеудең –асқар,  аяғың-көл, Ыстықкөл-жер айнасы.

Ілияс Жансүгіровтың "Жетісуда су суреті" өлеңіне сатылай кешенді талдау

Авторы: Ілияс Жансүгіров

Тақырыбы: Жетісу өңірінің табиғатының әсемдігін жырлау, судың табиғаттағы рөлін көрсету.

Жанр түрі: Лирикалық өлең, табиғат лирикасы

Идеясы:

Жетісу өңірінің табиғатын терең сүйіспеншілікпен суреттеу.

Судың табиғаттағы маңыздылығын, оның тіршілік көзі екендігін айқындау.

Адам мен табиғат арасындағы үйлесімділікті жырлау.

Сюжеттік-композициялық құрылысы:

Экспозиция: Жетісу өңірінің жалпы көрінісі суреттеледі.

Түйін: Өлеңнің басты кейіпкері - судың бейнесі көріне бастайды.

Даму: Жетісудағы әртүрлі су көздерінің (өзендер, көлдер, бұлақтар) көркем суреттері беріледі.

Шиеленіс: Судың табиғаттағы рөлі, оның тіршілік үшін маңыздылығы айқындала түседі.

Шарықтау шегі: Судың адам өміріндегі орны, оның эстетикалық әсері ерекше атап көрсетіледі.

Шешім: Ақын табиғатты сүюге, оны аялауға шақырады.

Кейіпкерлер:

Лирикалық қаһарман (ақын): Жетісу табиғатын сүйетін, оның әсемдігіне тәнті болатын жан.

Су: Өлеңнің басты кейіпкері, табиғаттың тіршілік көзі, әсемдіктің символы.

Жетісу өңірінің табиғаты: Өзендер, көлдер, бұлақтар, таулар, ормандар - өлеңнің көркем кеңістігін құрайтын образдар.

Әдеби-теориялық ұғымдар:

Троптар:

Эпитеттер: "содыр суы", "меруерт астау", "шалдуар шал", "бейне бір шабыт", "екі ерке су", "екі сұлу", "көктен нұрға шомылған", "жерден жібек жамылған", "қырға қызыл шырайын төккен", "нұрлы күнге қарап мелшиген", "бауыры торқа, басы бәтес Алатау", "мәңгі бұлтқа бөленген меңіреу құз", "ну тоғай", "қоғалы көл", "жасыл көл", "көк толқын", "бедер бұлақ", "тік жыра"

Теңеулер: "жерді жиған бейне бір шабыт", "жазыққа шықса үркіп ағатын", "қойындасқан", "екі шынды қосақтаған жабағы бұлт"

Метафоралар: "арнасына аңқылдаған меруерт астауы", "жер-жарып", "айқай салған", "мөлтеңдеген мойнақты орай", "жарды жанып"

Синтаксистік фигуралар:

Қайталаулар: "екі ерке су, екі сұлу"

Параллелизм: "көктен нұрға шомылған, жерден жібек жамылған"

Гипербола: "тауды жауып, тасты қуған"

Тәрбиелік мәні:

Өлең табиғатты сүюге, оның әсемдігін бағалай білуге тәрбиелейді.

Туған жерге, оның табиғатына деген патриоттық сезімді оятады.

Судың табиғаттағы және адам өміріндегі рөлін түсіндіреді.

Экологиялық сананы қалыптастыруға ықпал етеді.

Қорытынды:

Ілияс Жансүгіровтың "Жетісуда су суреті" өлеңі - қазақ поэзиясының табиғат лирикасының тамаша үлгісі. Бұл шығармада ақын Жетісу өңірінің табиғатын шебер суреттеп, судың табиғаттағы және адам өміріндегі маңыздылығын көрсетеді. Өлең оқырманды табиғаттың әсемдігіне тәнті етіп, оны аялауға, қорғауға шақырады.