Ілиястың
«Құлагер» поэмасы сырт қарағанда ақынның сәйгүлік- тұлпарының мерт
болуына арналған, соған байланысты жазылған сияқты. Ол кездері ,
тоталитаризм меңдеген кезде, әдебиеттану ғылымында тұрпайы социализмнің
айқайшыл сынның бел алып тұрған кезі еді.
Ілияс
қазақтың ән, музыка өнерін аса асқақтата жырлаған. Ақын осыны бар жан
тәнімен түсінгенде, мейірі қанғанша сусындаған. Тек сондай жан әлемінен
ғана «Әнші», «Күй», «Күйші», «Құлагер» сынды бірегей туындылар жаралған.
Ақан
сері- өнер тұлпары. Оның әдебиеттегі, өнердегі орны ерекше. Ақан
серінің көптеген өлеңдерінің тақырыбы махаббат, сүйіспеншілік жайында.
Жастық дәурені жүріп тұрған кезде сауық-сайран, ойын тамашаның бел
ортасында болған өнерлі жігіттің әсемдікке, сұлулыққа іңкәр болмауы
мүмкін емес еді. Осылайша Ақанның көңілі құлаған аруларға деген
сүйіспеншілік сезімі өлең боп өріліп, ән боп төгілді. Ақындық пен
серілік, сазгершілік пен әншілік бір бойында тоғысуы Ақанның атақ-даңқын
арттыра түсті. Ақанның әнін жастар жағы іліп әкетіп, ел арасына таратып
жатты.
Поэманың
бас қаһарманы – Ақан сері Қорамсаұлы. Осы бас кейіпкер өмірін
бейнелеген поэма жанрының шеңберінен аспай, осы жанрдың адам образын
мүсіндеудегі көркемдік мүмкіншілігін белгілі дәрежеде ұтымды
пайдаланғанын көреміз. Ол ең алдымен оқырман қауымды Ақан серімен біраз
таныстырып өтеді. Бұл ретте ақын Ақан серіге кең көлемде мінездеме беріп
кетеді. Сол мінездеме арқылы Ақан серінің ұнамды тұлғасы анықтала
бастайды.
Поэмадағы
ақынның авторлық мінездемесіне қарағанда: Ақан билік айтқан ел жуаны би
емес, «ауыл торып, ел шулатқан ұры» емес, «мешіт салып, зекет алып,
дүниенің нәжісін бойға жаққан молда» емес, тіпті, байдың жалшысы да
емес, өз малын баққан қарапайым шаруа да емес. Поэманы оқып отырған
оқырманның осы тұста заңды сұрағы туатыны аян. Ақан енді кім? Бұған
жауап ақынның Ақанға берген мына сипаттамасынан табылады:
“Жүйрік ат, сонар саят, қыз-қырқынмен,
Өмірді өткізген жан өз қрқынмен.
Өмірдің ащы емес, тұщысын да
Қызықтап жігіт ойын, қыз күлкіңмен.
Саңлақ ед шыққан мыңнан, озған жүзден,
Көп сұлу көзін сүзген күнді өткізген.
Қызықтың айдынына құлаш ұрып,
Армансыз қаздай қалқып, қудай жүзген…
Кісі емескөп қатынды үйірлеген,
Болған жоқ бір пендеге тию деген.
Текті құс тазалықты қолына ұстап,
Арманы-ақ сұлулықты сүю деген”.
Міне, осылайша ақын Ақан серінің халық ішінен шыққан көркемөнердің көрнекті өкілі – асқан өнерпаз ретінде көрсетеді.
Поэмадағы
Ақан сері образын сөз еткенде Құлагерді айту аса қажет. Ақынның
Құлагерді суреттеуі және оның қадір-қасиеттерін баяндауы бас кейіпкер
бейнесін тұлғаландырып тұр. Ақан серінің Құлагері туралы және сол
Құлагердің өкінішті қазасы жайлы шығарған әнінің хикаясы жөнінде
ақынның поэма жазуы – қазақ поэмасының тақырыптық-мазмұндық арнасындағы
ұлттық ерекшелікті де аңғартады. Атқа байланысты оқиға жайлы арнайы
поэма жазуы ақынның өз халқының ежелден келе жатқан ұлттық
психологиясымен тығыз байланысын танытады.
Ақан
сері жеке-дара, салт жүріп, серілік, саяткершілік құрмаған. Оның
қасында қашанда талантын құрмет тұтып, қолдап отыратын Ағытай қарауылдың
ішіндегі небір өнерлі, балуан ақын жора-жолдастары болған. Ол
суырып-салма ақындығымен қоса қызыл тілдің шешені әрі әнші-сазгерлігімен
де ел құрметіне бөленген. Күлбілтелемей кесіп айтатын турашылдығы тағы
бар. Ол әділдіктің ақ жолын аттап, елге тізесін батырған талайларды
тәубесіне келтіреді. Тіпті турасын айтамын деп туғанына жақпаған кездері
көп.
Ілиястың
«Құлагер» поэмасы сырт қарағанда ақынның сәйгүлік- тұлпарының мерт
болуына арналған, соған байланысты жазылған сияқты. Ол кездері ,
тоталитаризм меңдеген кезде, әдебиеттану ғылымында тұрпайы социализмнің
айқайшыл сынның бел алып тұрған кезі еді. Ілияс қазақтың ән, музыка
өнерін аса асқақтата жырлаған. Ақын осыны бар жан тәнімен түсінгенде,
мейірі қанғанша сусындаған. Тек сондай жан әлемінен ғана «Әнші», «Күй»,
«Күйші», «Құлагер» сынды бірегей туындылар жаралған.
Қорыта
келе, І.Жансүгіровтың шығармалары өнерді дәріптеген туындылар. Ол осы
шығармаларымен келешек ұрпаққа «Өнер- адамның асыл мұрасы»,- деген ойын
жеткізеді. Өзінің өнерге деген құрметін, сый-сияпатын, үлкен махаббатын,
өнердің әсерінен бойын жайлаған керемет сезімдерін өзінің өшпес ақындық
өнерімен жеткізе білді. Адамдарды ерекшелендіретін, , сақтап, қастерлеп
ұрпақтан ұрпаққа берілетін, ешбір бағасы жоқ, уақытқа, жауға бағынбас
асыл мұра- өнер!
