Абай Құнанбайұлы "Қараңғы түнде тау қалғып" өлеңіне сатылай кешенді талдау
Авторы: Абай Құнанбайұлы
Тақырыбы: Табиғаттың тыныштығы мен адамның ішкі жан-дүниесінің салыстырмалы суреттелуі, өмірдің мәні мен мақсаты туралы ой толғау.
Жанр түрі: Лирикалық өлең
Идеясы:
Табиғаттың тыныштығы адамның ішкі жан дүниесіндегі тыныштықты тудыра алатындығын көрсету
Өмірдің мәні мен мақсатын іздеуге, өзін-өзі тануға шақыру
Адамның табиғатпен үйлесімді өмір сүруінің маңыздылығын айқындау
Сюжеттік-композициялық құрылымы:
Экспозиция: Түннің тыныштығы, табиғаттың ұйқыға кетуі бейнеленеді.
Түйін: Лирикалық қаһарманның ойға шомуы, өзінің ішкі жан дүниесін тыңдауы басталады.
Даму: Қаһарманның өмір, махаббат, арман, адамгершілік туралы ойлары біртіндеп ашылады.
Шиеленіс: Ақын өмірдің мәні мен мақсатын іздейді, жастықтың қызығы мен қайғысын толғайды.
Шарықтау шегі: Ақын өмірдің өткіншілігін түсінеді, адамның өз өмірін мағыналы етуге ұмтылуы керектігін айтады.
Шешім: Ақын оқырманға үміт пен сенім ұялатады, өмірдің сұлулығын көріп, оны бағалауға шақырады.
Кейіпкерлер:
Лирикалық қаһарман (ақын): Өмірдің мәні мен мақсаты туралы ойланатын, сезімтал жан.
Табиғат: Түн, тау, ай, жұлдыздар - ақынның ішкі жан дүниесінің көрінісін бейнелейтін символдық образдар.
Әдеби-теориялық ұғымдар:
Троптар:
Эпитеттер: "қараңғы түн", "тау қалғып", "ұйқысырап", "ақ бұлт", "көк аспан", "жас жүрек", "өмір қызық", "асыл арман"
Метафоралар: "тау қалғып", "жүзікті жұлдыз", "жан серігім", "өмір теңіз"
Кейіптеу: "тау қалғып", "бұлт ұйқысырап", "ай сырғып барады", "жұлдыз еркелейді"
Синтаксистік фигуралар:
Риторикалық сұрау: "Өмір қызық неге бұлай?"
Риторикалық үндеу: "Жүректе асыл арманың бар ма?"
Параллелизм: "Қараңғы түнде тау қалғып, Ұйқысырап ақ бұлт жүр"
Тәрбиелік мәні:
Өлең оқырманды өмірдің мәнін тереңірек ойлауға жетелейді.
Табиғаттың сұлулығын сезінуге, онымен үйлесімді өмір сүруге тәрбиелейді.
Өзін-өзі тануға, ішкі жан дүниесін тыңдауға шақырады.
Өмірдің қысқалығын ескертіп, әр сәттің қадірін біліп өмір сүруге үндейді.
Қорытынды:
"Қараңғы түнде тау қалғып" өлеңі - Абайдың философиялық лирикасының тамаша үлгісі. Бұл шығармада ақын табиғаттың тыныштығы мен адамның ішкі жан дүниесінің үйлесімділігін көрсете отырып, оқырманды өмірдің мәні мен мақсаты туралы ойлануға жетелейді. Өлеңнің көркемдік құралдары мен терең философиялық мазмұны оны қазақ әдебиетінің классикалық шығармаларының қатарына қосады.
