Қазіргі саяси картадағы тәуелді елдер мен жер аумақтары. Егеменді мемлекеттермен қатар қазіргі кезде дүние жүзінде 30-дан астам отар немесе тәуелді елдер мен жер аумақтары бар деп есептелінеді. Көптеген елдер Палестина мемлекетінің өміршеңдігін мақұлдайды. Ал кейбірі оны қолдамайды, себебі ол автономиялық құрылымнан (1994 ж.) өлі егеменді елге толық айнала қойған жоқ.
Тәуелді елдерді шартты түрде екі топқа бөлуге болады:
1. Отарлар, яғни БҰҰ-ның тізіміне ресми түрде тіркелген тәуелді аумақтар, бұларға бостандық берілуі қатаң түрде талап етіледі.
2. Негізгі аумақтар деп сөз жүзінде аталатын, ал іс жүзінде отар жер, бірақ олар БҰҰ-ның тізіміне кірмеген. Себебі оларды басқарушы мемлекеттердің мәлімдеуінше, олар «теңізден арғы департаменттер немесе аумақтар», «еркін қауымдастықтағы мемлекеттер», т.б. болып табылады. Мұндай жерлер Мұхиттық аралдар мен Кариб теңізі алабында жиі кездеседі. Бұл елдердің барлығы дерлік жер аумағы және халқының саны жағынан шағын мемлекеттер.
БҰҰ-ның тізіміндегі ең ірі отарлық иелік — Намибия 1990 жылғы наурызда (халқы1,9млн) өз саяси дербестігін алды. 1976 жылдың ақпанында Испания иелігінде болған Батыс Сахара жері өз тәуелсіздігін жариялады. Бірақ Батыс Сахарада 15 жылға созылған қарулы қақтығыстан кейін (ұлт-азаттық. «Полисарио» майданы, Марокко жөне Мавритания арасындағы кақтығыс),1991жылдың қыркүйек айынан бастап соғыс қимылдары ресми түрде тоқтатылып, келіссөз жүргізілді. Кейіннен Мавритания үкіметі өзінің оған деген аумақтық талаптарынан бас тартты. Бұл жерде енді БҰҰ-ның ұйымдастыруымен референдум (тәуелсіздік немесе Мароккомен интеграция) өткізілмекші. 1996жылдан бастап «Полисарио» майданы мен Марокко арасында тікелей келіссөздер ендігі жерде БҰҰ мандаты жүйесі тұрғысынан қайта жанданды. Бірақ əлі де толық бір мəмілеге келген жоқ, екі арада жəне бұл мәселеде Марокконың көршілес елдермен (Алжир, Ливия) арасындағы келіспеушіліктер бар.
Ал Сянган (Гонконг) мен Аомыньның (Макао) тағдыры өткен ғасырдың соңында анықталды. «Бір мемлекет — екі түрлі жүйе» ұстанымы негізінде ҚХР-дың құрамына енді. Қытай үкіметі Тайваньға да жоғарыда аталған ұстаным негізінде біртұтас мемлекет болып емір сүруді ұсынуда.
Жалпы отарларға келетін болсақ, олардың көбісін метрополия бірінші кезекте әскери-стратегиялық мақсатта пайдаланылуда. Сол сияқты отарлар олардың басқа да саяси-әлеуметтік және көліктік-экономикалық қызығушылық-тарын туғызуда. Сондықтан отаршыл-метрополиялар оларды мүмкіндігінше өз қолында ұстап тұруға тырысуда. Осы себепті де Испания мен Ұлыбритания арасындағы Гибралтардың мəртебесі туралы тартыстың шегі жоқ сияқты. АҚШ-тың көптеген әскери-әуе және әскери-теңіз базалары оның отар аралдарында және онымен қоса Ұлыбританияға қарайтын Үнді мұхитындағы Чагос архипелагының аралдарында (олардың ішінде Диего-Гарсия да бар) орналасқан. Сонымен қатар осы Гибралтар бұғазындағы Испанияға қарасты Перехилъ аралдары үшін Испания мен Марокко арасындағы талас та, мароккондық аумақта орналасқан испандық Сеута және Мелилья (бұларды 1640 жылы Испания жаулап алған) қалалары төңірегіндегі дау-дамай да өршіп тұр.
Франция өзінен шамамен 17000 км арақашықтықта орналасқан Полинезияны 1958 жылдан берi өзінің «теңізден арғы аумағы» деп жариялап, онда (Муруроа аралы) мұхит кеңістігінде əлі күнге дейін ракеталық-ядролық қаруын сынақтан өткізуін тоқтатпай отыр. (жұртшылыққа осыдан он шақты жыл бұрын мұндағы полигонда Францияның бірнеше дүркін ядролық жарылыстар жасағаны белгілі). Ал Францияның Оңтүстік Америкадағы тағы бір отары Француз Гвианасы «теңіздегi арғы департамент» болып саналады. Оның Куру қаласы маңында 1968 жылы салынған ғарыш орталығы мен ғарыш айлағын Франциямен қоса бірнеше Батыс Еуропа компаниялары да Жердің жасанды серіктерін ұшыруға бірлесіп пайдалануда.
Қазiргi саяси картадағы өзiн-өзi дербес басқара алмайтын аумақтар
(БҰҰ ресми сайты мəлiметтерi бойынша)
1. АҚШ-тың Тынық мұхиттық Кiшi аралдары.
Тынық мұхиттың алыстағы кiшi аралдары (АҚШ)
АҚШ-тың байырғы халықтары жоқ шет жердегi иелiктерi (Бейкер атолы, Джонстон атолы, Джервис атолы, Хаулэнд атолы, Кингмен рифi, Мидуэй атолы, Пальмира атолы, Уэйк аралы кiредi)
2. Азор аралдары- Португалияның Атлант мұхитындағы автономды аймағы.
3. Аланд аралдары- Финляндияның халықаралық келiciм бойынша басқарылатын автономиялық провинциясы.
4. Америкалық Самоа- АҚШ-тың шет жердегi иелiгi ( қосылмағн аумақ, Шығыс Самоа деген атпен де белгiлi)
5. Ангилья- Ұлыбританияның шет жердегi иелiгi
6. Антиль аралдары (Нидерландтық
)- Нидерландтық Антиль аралдары: Нидерланд (Голландия) Карольдiгiнiң автономиялық аумағы; 2007 жылдың шiлдесiнен 3 жеке аумаққа бөлу жоспарланған.
7. Аомынь (Макао) Қытай Халық Республикасының арнаулы халықаралық келiсiм бойынша басқарылатын əкiмшiлiк ауданы.
8. Аруба- Нидерланд Карольдiгiнiң автономиялық аумағы.
9. Ашмор жəне Картье аралдары- Аустралияның халық тұрақты тұрмайтын сыртқы аумағы.
10. Әулие Елена аралдары- Ұлыбританияның шет жердегi иелiгi; сондай-ақ Тристанда Кунья Вознесения аралдарын қамтиды.
