Жұмыр жердің бетінде жұртты таңғалдырған үңгірлер өте көп. Соның бірі және бірегейі – АҚШ-тың Кентуки штатындағы Флинт-Мамонтов үңгірі. Аппалач тауының оңтүстiк шығысында орналасқан. Оның ұзындығы – 288 шақырым (кей деректерге қарағанда 500 шақырым). Оның бір шетінен кіріп, екінші шетіне шығу үшін туристерге қанша уақыт кететінін есептей беріңіз... Ұзындығы жағынан екінші орында тек гипстен тұратын Украинадағы Оптимис үңгірі. Оның ұзындығы – 144 шақырым. Бұлардан кейін Швейцариядағы – Хеллох және Украинадағы – Озерная үңгірі. Олардың ұзындығы – 130 және 104 шақырым. Ал ең терең үңгір Испания мен Францияны бөліп жатқан Пиреней тауындағы – Пьер-Сен-Мартен. Оның тереңдігі – 1332 метр. Енді түсіп көр оған! Қап тауындағы Қарлы деп аталатын үңгір одан 1320 метрге саяз. Одан кейінгі орында Альп тауындағы Берже және Жан-Бернар үңгірлері. Тереңдіктері – 1298 және 1141 метр. Ал мұз құрсанып жатқан үңгірдің бірі Гренландияда. Тереңдігі – 60 метр. Әлемде су астында жатқан ең үлкен үңгір Мексиканың Юкатан жарты аралындағы Үлкен үңгір. Оған 13 суасты үңгірі мен дәліздер кіреді. Бір қызығы, ол кейін су басып кеткен баяғы үндістердің өркениетке қол жеткізген мая тайпасының бір қаласының орны екен. Ал ең ұзын жерасты жолы Одесса қаласында. Оның ұзындығы – 2500 шақырым. Туннель көптеген залдан тұрады. Кейбірі кейіннен жасалып, табиғи үңгірмен жалғасқан. Бұл жерасты жолдары Ұлы Отан соғысы жылдары оқтан қорғану үшін кеңес және неміс солдаттарына да пана болғаны тарихтан белгілі. Ал Римдегі жерасты жолы – 800, Париждегі жерасты жолы – 300 шақырымға созылады. Акустикасы ең жоғары үңгірге Сицилиядағы Сиракузы қаласының маңындағы «Дионис құлағы» деп аталатын үңгір жатады. Мұнда жай сыбырлап сөйлескеннің өзі әр бұрышқа жаңғырып естіліп жатады. Ал айқай салсаң, дауысың зеңбіректің оғындай дауыс шығарады екен. Сондай-ақ дауысты ұлғайтып шығаратын үңгірлер әлемде жеткілікті көрінеді. Ал ең кең үңгірге АҚШ-тың Нью-Мексика штатындағы Карлсбадск үңгірі жатады. Оның ұзындығы – 1300 метр, ені – 200, биіктігі – 100 метр. Ең түбінде кеңдігі 400 метр болатын алаң бар. Қа-зақ даласында да талай қызықты, шым-шытырық әңгімеге арқау болған үңгірлер жеткілікті. Соның бір-екеуін ғана атай кетейік. Қаратаудағы «Қатынқамал», Шығыс Қазақстандағы «Ақ бауыр», Шыңғыстаудағы «Қоңыр әулие» (Қоңыр әулие атты үңгір Баянауыл аймағында да бар) «Бектауата» және т.б. Бұлардың қай-қайсысы да өткеннен сыр шертері анық. Мәселен, Қаратаудағы Қатынқамал үңгірі жайлы аңыз көп. Соның бірі Жоңғар шапқыншылығы кезіндегі бір оқиғаны былайша әңгімелейді. «Жоңғар шапқыншылығын- да Ақүйік өзені бойындағы Қаратаудың ұшар басында осы үңгірге қырық қыз-келіншек паналаған. Үңгірді паналаған қырық қыз-келіншек жоңғар шапқыншылығы аяқталғанша сонда өмір сүрген. Азық-түлігін оқта-текте түнделетіп еразаматтар жасырын жол арқылы тасыған. Бұл үңгір төменгі өзен бойынан, еңістен қарағанда көзге шалына бермейді. Өйткені маңайындағы қалың бұта мен тастар қорымы үңгірдің аузын көрсетпей жауып тастаған. Оған таудың етегінен өрмелеп шығып, одан қия-қия соқпақтар арқылы төмен түсетін бол-ған. Жол жобасын білетін ауыл адамдары болмаса, сырттан келген адамдар үңгірге жете алмаған. Міне, осы үңгірді паналаған қырық қыз-келіншек жоңғардың назарына ілінбей қалған, кейін еліне қосылған. Содан бері бұл үңгір Қатынқамал аталады. Бектауата үңгіріне ежелден бала көтермеген әйелдер, ауырған адамдар түнеп, қасиеті мол, үңгірден өздеріне күш-қуат, денсаулық және бала тілеген. Жеті мың жылдық тарихы бар Ақ бауыр үңгірі де құпияға толы. Әсіресе, онда ертедегі адамдардың тасқа ойып салған суреттері, таңбалары жеткілікті. Өткеннің тірі куәсі деуге болатын жер. Ал Шыңғыстаудағы Қоңыр әулие үңгірі жөнінде де қызықты әңгіме-аңыз көп. Соның бірі жарты әлемді басып алып, ұлы империя құрған, шығыстан шыққан Ұлы қаған Шыңғысханның мүрдесінің осы жерде жатуы жайында. Аңыз солай дейді. Үңгірдің түбінде тұнып жатқан шағын көлдің тұңғиығын- да үлкен қара сандық бар, оның ішінде Шыңғысханның жауһар тастары мен алтындары, яғни қазынасы осында сақтаулы. Ал қара сандықты ешкім ашпау үшін сандыққа ешуақытта өлмейтін өте улы қара қоңыз салынған дейді аңыз. Қалай айтсақ та, аңыздың өзегінде қаншалықты шындық барын кім білсін, әйтеуір Қоңыр әулие үңгірінің құпиясы әлі ашыла қойған жоқ. Дереккөз: http://www.aikyn.kz/articles/view/24850
