Диалект сөздер. Тұрғылықты жеріңіздегі қолданылатын диалект сөздерді атай аласыз ба?

Question

Сәлем!сіз өзіңіздің тұрғылықты жеріңіздегі қолданылатын диалект сөздерді атай аласыз ба?алдын ала рахмет!(жауап берген адамның аты-жөні,жасы,тұратын жері,руы қажет еді,өтініш...мысалымен болса,нұр үстіне нұр болар еді...)

Answer 1

Диалект сөздер
Жалпы халықтық тілде қолданылып, сөздік құрамға енетін сөздер сол тілде сөйлейтін адамдардың бәріне түсінікті болып келеді. Сондай-ақ жалпылама қолданыла бермейтін, тек белгілі бір аймақ шеңберінде ғана жұмсалатын сөздер бар.

Мысалы: Шымкент, Арыс манында шайнекті — чәугім, жұмыртқаны — тұқым дейді, Орал өңірінде таразыны — шеккі, бәкіні — шаппа, кауғаны — бөрлек десе, Гурьев, Маңғыстауда: көрт, кердері, жанпоз, жарбай сияқты түйе атауының неше түрі бар. Осындай жергілікті халық тілінде ғана колданылатын, белгілі аймақ көлсмінде ғана айтылатын сөздерді диалектизмдер дейді.

Comments

Шеккі,  бәкі деген не ... Қауға деген не Шымкенттенмін ғо...

Bagdat_Auesov 14.01.2016 пікір

Answer 2

Негізінен қазақ тілінде өте көп диалект сөздер жоқ (қазақ тілі ең жетік сақталған тіл болып саналады), мысалы қытайлар тіпті өз тілдерінің өзгешелігі сондай бір-бірінің тілдерін мүлдем түсінбейді. Өзбектерің де солай. Қазақ тіліндегі әрбір диалект сөз айналып келгенде өз қазақ тіліміз болып шығады. Соңғы қазақ тілін зерттеушілер (филологтар) қазақ тілінде ешқандай диалект жоқ деген тоқтамға келіп жүр

Comments

Қазақ тілі қалай айналса да, қазақ тілі болып қалады ғой. Бірақ та мен өзім қазақ тілінде диалект деген жоқ дегенмен келісе алмаспын, өйткені диалекттің бар болуы үшін бір-бірін көп мөлшерде түсінбеу міндетті емес. Қытай тілі негізінен сәтсіз мысал, өйткені ғалымдардың дені оны бір тілдің диалектілері емес, бірақ та туыстас тілдер деп санайды, Қытайдың өзі саяси себептермен бәрін "диалекттер" деп қойған (тіпті жазуы бір болса да, мандаринді ғана білетін қытай хоккиеннің күнделікті қолданыстағы сөз тіркестерінің үлкен бөлігін түсіне алмас). Меніңше бұл тақырып әлі дұрыс зерттелмеге. Әрине, диалект дегенде мүлдем түсінбей емес, бірақ қазақ арасында болған сайын осының бар екені байқалады. Бір жағынан жеке сөздер бар (мені шымкенттік жігіт тәте деп атағанда мазақ етіп тұр ма деп "сәйкесінше" жауап бергенім әлі есімде), олардың өзі сөйлегенде түсініксіздік тудырады. Оған грамматикалық айырмашылықты қоссаңыз диалектке жақын бір нәрсе байқалады. Мысалы - оңтүстік қазақтардың көбі "классикалық" нақ осы шақтың жатыр,тұр, отыр, жүр дегеннің орнына жергілікті атыр дегенін айта салады. Ал батыста "келіңдер", "бақытты болыңдар" дегенді "келің", "бақытты болың" деп айта салады. Осыны мен мысалы жаңадан ғана білдім, білмесем, түсінбес едім. Егер де қазақ жазба әдебиетінің қалаушысы Семей өңірінің Абайы болмаса және қазақ тілін зерттеген ғалымдардың, сол жазба әдебиетінің дамуына үлкен үлес қосқан ақын-жазушылардың көбі шығыс және орталық-солтүстік Қазақстаннан емес, Сыр өңірінен болса, немесе Маңғыстаудан болса, онда қазіргі ресми тілді үйрететін оқулықтарда нақ осы шақ көмекші етістігі "атыр" болар еді, немесе "келің" "жүрің" деген сияқты (мен бұларды толық қолданысын білмегеннен дұрыстап тұрып мысал келтіре алмай тұрмын) сөздер ресми ақпаратта қолданылар еді. Мұның бәрін жазған себебім өңір-өңірдегі қазақ тілінің қолданушыларын мазақ ету емес, керісінше олардың бар екенін (және де бұл өзгешіліктер "жұмылған көз де көретін" өзгешіліктер), бірақ олар (тіл ғалымдарымыздың сорынан  ба?) әлі зерттелмегенін, әлі толық бағасын алмағанын басып айту үшін жаздым.

saitan 31.07.2013 пікір

---

Бірінші диалект деген сөздің мағынасын ашып алайық. Диалект - тек қана бір ғана өңірде қолданатын, басқа өңірдегілерге мүлдем түсініксіз, қолданбайтын сөздер. сіздің айтып жатырғаныңыз говорлар, яғни бір сөздің қысқартылып немесе басқа түрде айтылуы

vvvwww 31.07.2013 пікір

---

диалект деген басқа өңірлерге түсініксіз сөздер емес (жалпы, түсінікті де, түсініксіз де болуы мүмкін), мен (мен ғана емес) басқа облыстардың диалектерін түсінем!

Meddi 14.01.2016 пікір

Answer 3

Оразалыұлы Бауыржан 1990 жылғы 2-ші қараша, Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Шетпе селосы. Руым-Адай.

Диалект сөздерге келетін болсақ, біздің өңірде диалект сөздер аз. Дегенмен кейбір сөздер өзгеше қолданылады. Мысалы, "үлкен, дәу, зор" сөздері көбіне "нән" деп айтылады. Және етістік сөздерге көбіне "шиш" жұрнақ есебінде қосылады "болшиш, тұршиш, отыршиш" деген сияқты аксент бар. Тағы бірнеше мал атаулары(түрлері) диалект болып саналады  Маңғыстауда: көрт, кердері, жанпоз, жарбай сияқты түйе атауының неше түрі бар.

Comments

иә, стандартты қазақ тіліндегі -ңші/-ңшы (болсаңшы, істесеңші) батыс қазақстанда шамамен сенікіндей айтылады (Ақтөбедеден болсайш, істесейш дейтін біреу болған). Оңтүстіктер -сай/-сей дейді (болсай, істесей). Шығыс пен солтүстік жақта көбіне болсаңшы, істесеңші дейді ғой деймін.

saitan 31.07.2013 пікір

---

Шиш сөзі ешқандай жұрнақ емес, болсайшы, тұрсайшы, отырсайшы - таза қазақтың әдеби тілі (тез айтылғандықтан солай естіледі), сосын сіз айтып отырған түйе атаулары да таза қазақтың ұмытылып жатырған атаулары, қазақтың бар даласында кездесетін

vvvwww 31.07.2013 пікір

---

VVVWWW, мен сізбен келіспеймін. Себебі біздеде Сыр өңірінде "болсайшы", "жүрсейші", "тұрсайшы" деген сөздер бар. Бірақ бізде осы сөздерді "болшиш", "жүршиш" деп айтпайды ғой. Және "нән" деген сөз бар. Сосын "дәм босын" дегенді естідім. Дәм босын деген негізі ас-тағам жайында айтылуы керек. Және батыстағы адамдардан "сөйлесеңдерсиш" деген секілді сөздерді естіп қаламын. Бұл сөз негізі "сөйлесеңдерші" болу керек деп ойлаймын. Бізде Қызылорда облысы аумағының өзі үш түрлі сөйлейді. Арал жақтары батысқа қарай сөйлейді. Жаңақорған, Шиелі аудандары сол Шымкентке жақын сөздері. Ал ортасындағы Жалағаш, Сырдария аудандарының сөздері төбеде айтылған аудандардың сөзінен бөлек. Және сіздің "қазақтың ұмытылып жатырған атаулары" деген сөзіңізде "жатырған" сөзі негізінде "жатқан" болуы керек деп ойлаймын. Мен "жатырған" сөзін ешқандай әдеби кітаптардан оқымадым.

Белгісіз 1.08.2013 пікір

---

диалект сөздердін баламасы дурыс емес

нурм 19.01.2014 пікір

Answer 4

Менің ойымша бізде, Атырауда,басқа жақтарда айтылмайтын сөздер жоқ деп ойлаймын,бірақ айтылу жағына қарай өзгеріп кеткен,мысалы-келшиш.болшиш.не зат деген сияқты сөздер бар.Ал оңтүстік жақтарда шалбарды сым,қақпаны дарбаза дейді,шығыста жақсы дегенді әйбат дейді.

Comments

не зат дегенді көбі айта бермейді

Белгісіз 1.08.2013 пікір

---

не зат? деген диалект болып саналмайды, ол таза зат есімнің сұрағы. сосын "келшиш" емес келсейші яғни батыстықтар бұйрықты райда сөйлейді, дарбаза да әйбат деген сөз де қазақтың бар даласына таралған сөздер (жәй ғана кең қолданыста жоқ)
"Сым" сөзін диалект деп айтуға болады, оның қайдан келгені белгісіз (шамасы түрікпендерден келген-ау деген болжам бар)

vvvwww 1.08.2013 пікір

---

ақылсыз ақылды-сымақ

Meddi 14.01.2016 пікір

Answer 5

мен маңғыстаудың тұрғынымын біз үлкен сөзін көбінесе нән дейміз кішкентай дегенді құрттай ал қант шекер дегенді секер дейміз

Answer 6

Жаркентте жарайды дегенды бопты дейды ишак деген созды коп колданады, коп дегенды алем дейды, ал Семейде каншада турдын емес нешеде турдын дейды

Answer 7

Қазақ тілінің сөздік қоры үнемі өзгеріп отырады. Тілімізге әр түрлі қарым-қатынасқа байланысты басқа тілден сөздер енеді, тұрмыс-тіршілікке байланысты заттар мен құбылыстардың аттары жаңарып отырады. Тілімізге басқа тілден енген сөздер кірме сөздер деп аталады. Қазақ тіліне араб-парсы, монғол, орыс тілдерінен көптеген сөздер кірген.

Тілімізде кейбір кірме сөздердің қазақша нұсқасы да бар. Мысалы, коллектив – ұжым, вертолет – тік ұшақ, самолет – ұшақ, аэропорт – әуежай, аудитория – дәрісхана, протокол – хаттама, т.б.

Жалпыхалықтық сипат алмаған, белгілі бір аймақтағы тұрғындардың сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер тіл білімінде диалект сөздер деп аталады. Мысалы, сым, жейде, дарбаза, көпшік, тұқым, қоңсы, елгезер, бәдірең, кеуірт, таңлай, маңлай, тыңла, құдағай, кәсе, кигіз, жадағай, шекер, сүгірет, кеуілт.б. сөздер диалект сөздер болып табылады.

Answer 8

Сәлем! Мен Орталық Қазақстаннанмын, руым - қыпшақ. Бір байқағаным, бізде және Солтүстік Қазақстанда қазақ тілі байырғы нұсқасымен сақталған. Біздің қазақшамыз әдеби тілге өте жақын. Мақтанғаным емес, көркем сөйлеуде Орталықтың қазақтары озады ғой деймін, сірә)) Диалект бізде жоқтың қасы, ал оқулықтан оқыған басқа өңірдің диалектілеріне таң қала қарайтынбыз))

Answer 9

Мысал қайда өзі! Мысал өте аз. 20 мысал беріңізші өтнем! !!!!!!♡

Answer 10

фонетикалык ерекшелыктеры бар диалект создермен комектесыныздершы

Answer 11

ттбейқұт  жасық  бейіс ас  кәмбіл сөздерінің мағынасын білесіздерме

Answer 12

Мен осы тақырыпта ғылыми жоба қорғайын деп жатырмын.Əрине,əр өңірде диалект сөздер табылады.Мен Қазақстан аймағын алмай тек Шығыс Қазақстан облысындағы аудандардың диалект сөздерін алмақшымын.Мысалы, Катон -қарағай ауданында "бөстек",(көпшік)."шоқпыт"(тряпка)."қамыс"(ет турайтын тақтайша)."биялай"(қолғап)"күлапара"(капешон),"шақал"(кішкентай)."еееа"(иə).десе.Зайсан.Тарбағатай өңірінде "щемішке"(сеймички).сейңке(веранда).тəпішпақ.шарқай(тапочка)кəтел(шелек)бақыр(ожау).алқа(сырға)Күршім Марқакөл өңірлерінде "діңке"(қауын) .леген(тазик) əгуршік(огурцы) күпəна(шөптің отауы)

Answer 13

сым-шалбар дарбыз-карбыз жар-кабырга шакерсен-шара жуа-пияз ангелек-кауын

Answer 14

Батыста *не бұқаланып жатсың*деген сөз бар,ал оңтүстікте оны *не өзінше боп *,болдың дейді

Негізі айта берсең көп

Answer 15

Дийалект мүлдем жоқ десек қыйсынсыз, алайда өте аз екені айдан анық.  бұған мысал, ең шығыс жақтағы қазақ, мысалы алатаудың шығыс үшіндегі қытайдағы қазақтар, керей мен найман, мына Оралдан шыққан Тұрсынбек Қабатовтың әзіл әңгімелерін Мүлтіксіз ұғады ғой, тіпті сөз саптауы, дийалектісіні былай қойып,  сол әзілдер оларда да сол қалыпта болады екен,  тура солардағы қызық істерді айтып жатқандай.
Өздерің Ойлап көрші, 4000 шақырым қашықтықтағы Орал мен Баркөлдің Сөздері бірдей болғанын...  Пай пай пай