1890-1970 жылдар аралығында қылмыстық жанрда жазылған қазақ әдебиетінің көрнекті шығармалары көп емес, бірақ сол дәуірде қылмыс, әділетсіздік, заң мен тәртіп мәселелерін қозғаған бірқатар туындылар бар.
1. 1890-1930 жж.
Бұл кезеңде қазақ әдебиетінде қылмыстық жанр нақты қалыптаса қоймаған. Алайда, ел ішіндегі әділетсіздіктерді, ұрлық-қарлықты, бай-шонжарлардың зорлық-зомбылығын, патша өкіметі мен кеңестік биліктің заңсыздықтарын ашық сипаттаған шығармалар кездеседі:
Сұлтанмахмұт Торайғыров – «Қамар сұлу» (1914) – Дәстүрлі қазақ қоғамындағы әйел теңсіздігі мен зорлық-зомбылық мәселесін көтерген.
Бейімбет Майлин – «Қара шелек» (1922), «Шұғаның белгісі» (1922) – Жауыздық, қанау және әділетсіздік тақырыптары қозғалған.
2. 1930-1950 жж.
Бұл кезеңде социалистік реализм үстемдік етті, ал қылмыстық тақырып көбіне кеңес идеологиясына сай сипатталды.
Сәбит Мұқанов – «Ботагөз» (1940) – Революция кезеңіндегі қанау, биліктің заңсыз әрекеттері мен әділетсіздікті сипаттайды.
Ғабит Мүсірепов – «Қазақ солдаты» (1945) – Соғыс жылдарындағы заң бұзушылықтар, сатқындық, қылмыс мәселелерін қозғайды.
3. 1950-1970 жж.
Бұл кезеңде қылмыстық оқиғалар мен детектив элементтері бар шығармалар көбейе бастады.
Ілияс Есенберлин – «Қатерлі өткел» (1967) – Кеңес кезеңіндегі заңсыздықтар, қуғын-сүргін және биліктің құпия әрекеттері туралы.
Кемел Тоқаев – «Сарғабанда болған оқиға» (1969), «Қастандық» (1972) – Қазақстандағы алғашқы нағыз детектив шығармалар.
Кемел Тоқаев – қазақ әдебиетіндегі детектив жанрының негізін қалаушы, оның шығармалары қылмыстық оқиғаларға, тергеу барысына және әділеттілік үшін күреске негізделген. Егер нақты қылмыстық оқиғаларды суреттейтін кітаптар қызықтырса, Кемел Тоқаевтың шығармалары ең маңызды дереккөз болар еді.
