Соғысқа байланысты жағдай ауырлай түскен уақытты Ресей патшасы ІІ Николай 1916 жылы 25 маусымда Түркістан мен Дала өлкесінен 19-43 жас аралығындағы 500 мың адамды қара жұмысқа алу туралы» жарлық шығарды. Ресей бодандығына кіргеннен бері мұндай жаппай шақырылым болмаған еді. Осы жарлық себебінен Қазақстан мен Орта Азияда ұлт-азаттық көтеріліс басталды. Бұл тек майданға қара жұмысшы болып баруға ғана қарсылық емес еді. Жердің тартып отаршылар есебіне алынуы, алым-салықтың шексіз көбеюі, ұлтараздық, шовинизмнің асқынуы – көтеріліске түрткі болды.
Айта кетерлігі: майданға қара жұмысшы алу туралы жарлыққа қатысты қазақ зиялыларының пікірі екіге жарылды. Бір тобы ортақ отанды қорғау жолында қарап қалмай, майданға аттанып, соғыста окоп қазу жұмысын атқару керек дегенді қолдаса, екінші бір тобы үзілді-кесілді қарсы болды. Осыған орай майданға аттанғандар да болды. Ж.Аймауытовтың «Қартқожа» романы осы жағдайға құрылған. Патша билігінің шектен шыққан озбырлығына ашынған халық бұқараны бастап Амангелді Иманов, Бекболат Әшекеев қатарлы көтеріліс көсемдері қазақ даласының әр өңірінде қарулы қимыл-әрекетке көшті.
