Арал теңізінің тағдыры, шынымен де, ХХ ғасырдың ең ауыр экологиялық апаттарының бірі. Оның кебуі тек қоршаған ортаға ғана емес, сонымен қатар миллиондаған адамдардың өміріне де терең әсер етті. Бұл апаттың көптеген қырларын егжей-тегжейлі қарастырайық:
Экологиялық зардаптар:
Биоалуантүрліліктің жоғалуы: Арал теңізі бір кездері балықтарға, құстарға және басқа да жануарларға бай болды. Онда балықтың 30-дан астам түрі мекен еткен, ал жағалауларында миллиондаған құстар ұя салған. Теңіздің кебуі бұл экожүйені толығымен бұзды. Балықтардың көпшілігі жойылып кетті, құстар ұя салатын жерлерін тастап кетті, ал жағалаудағы өсімдіктер әлемі құрғап, жойылды. Мысалы, теңіз суы тартылғаннан кейін пайда болған жаңа шөлде тіршілік ете алатын жануарлардың саны өте аз.
Тұздану: Теңіз түбінде қалған тұз миллиондаған тоннаны құрайды. Жел бұл тұзды шаңға айналдырып, жүздеген шақырымға таратады. Бұл тұзды шаң ауыл шаруашылығы жерлерін ластап, топырақтың құнарлылығын төмендетеді. Сонымен қатар, ол адамдардың денсаулығына да зиянды.
Судың ластануы: Кеңес дәуірінде ауыл шаруашылығында қолданылған пестицидтер мен тыңайтқыштар теңізге құйылып, оның суын ластады. Теңіз кепкеннен кейін бұл химиялық заттар топырақта қалып, жер асты суларын ластады. Бұл аймақтағы ауыз судың сапасын төмендетіп, халықтың денсаулығына қауіп төндіреді.
Климаттың өзгеруі: Арал теңізі аймақтық климатты реттеуде маңызды рөл атқарды. Ол жаздың ыстығын басып, қыстың суығын азайтты. Теңіздің жойылуы аймақтық климаттың өзгеруіне әкелді. Жаз ұзағырақ және ыстық, ал қыс қысқа және суық болды. Жауын-шашын мөлшері азайды.
Әлеуметтік-экономикалық зардаптар:
Балық шаруашылығының құлдырауы: Арал теңізі бір кездері балық аулаудың маңызды орталығы болған. Мыңдаған адам балық аулаумен және балық өңдеумен айналысқан. Теңіздің кебуі бұл саланы толығымен жойды. Жергілікті тұрғындар жұмыссыз қалып, кедейшілікке ұшырады.
Денсаулыққа кері әсері: Тұзды шаң мен ластанған су аймақтағы халықтың денсаулығына кері әсерін тигізді. Тыныс алу жолдарының аурулары, аллергия, анемия, бауыр мен бүйрек аурулары жиілеп кетті. Ана мен бала өлімі көбейді.
Кедейшілік: Жұмыссыздық пен денсаулыққа байланысты проблемалар аймақта кедейшіліктің өсуіне әкелді. Көптеген адамдар өмір сүрудің ең төменгі деңгейінде күнелтуге мәжбүр болды.
Миграция: Экономикалық қиындықтар мен денсаулыққа байланысты проблемалар көптеген адамдардың басқа аймақтарға көшуіне әкелді. Бұл аймақтың демографиялық жағдайын нашарлатты.
Қорытынды:
Арал теңізінің кебуі - бұл адамның табиғатқа тигізетін кері әсерінің қайғылы мысалы. Бұл апаттың зардаптары әлі де сезілуде. Оларды жою үшін көптеген күш-жігер жұмсалуда, бірақ бұл проблеманы толығымен шешу үшін ұзақ уақыт пен үлкен инвестициялар қажет.
