Орталық Азия өркениеті мыңдаған жылдар бойы әртүрлі факторлардың, соның ішінде аймақтың географиялық орналасуының, табиғи ресурстарының, сондай-ақ әртүрлі халықтардың қоныс аударуы мен өзара әрекеттесуінің әсерінен қалыптасқан бірегей мәдени құбылыс.
Орталық Азия өркениетінің негізгі белгілері:
Көшпелі өмір салты. Тарихының көп бөлігінде Орталық Азия халықтары көшпелі өмір сүрген. Бұл олардың мәдениетіне, әдет-ғұрпына, өмір салтына айтарлықтай әсер етті. Көшпелілер тамаша жауынгерлер, саудагерлер және мал өсірушілер болған.
Ислам. Орталық Азия халықтарының көпшілігі мұсылмандар. Өлке мәдениетінің дамуына ислам дінінің ықпалы зор болды. Орталық Азияда көптеген мешіттер, медреселер және басқа да исламдық ғимараттар салынды.
Халық музыкасы мен билері. Орталық Азияның халық музыкасы мен билері өзінің жарқындығымен және эмоционалдылығымен ерекшеленеді. Олар көбінесе дутар, қобыз, домбыра сияқты дәстүрлі аспаптарда орындалады.
Әдебиет. Орталық Азияда ежелгі дәуірден келе жатқан бай әдеби дәстүр бар. Өңірде әдебиет, поэзия, философия және тарихтың көрнекті туындылары шығарылды.
Архитектура. Орталық Азияда өлкенің бай тарихын айғақтайтын көптеген сәулет ескерткіштері сақталған. Олардың ішінде көне қалалар, бекіністер, мешіттер және басқа да құрылыстар бар.
Орталық Азия маңызды мәдени тоғысқан жер. Бұл аймақ көптеген басқа мәдениеттердің, соның ішінде еуропалық, азиялық және исламдық мәдениеттердің дамуына әсер етті.
Осы сипаттамалардың кейбірін толығырақ қарастырайық:
Көшпелі өмір салты
Көшпелі өмір салты Орталық Азияның мәдениеті мен қоғамының дамуына орасан зор әсер етті. Көшпелілер тамаша жауынгерлер, саудагерлер және мал өсірушілер болған. Олар үйірлері үшін жаңа жайылымдар іздеп, үнемі көшіп-қонуға мәжбүр болды. Бұл ұтқырлық, бейімделу және қиын жағдайда өмір сүру қабілеті сияқты қасиеттердің дамуына әкелді.
Ислам
Орта Азия мәдениетінің дамуына исламның ықпалы зор болды. Аймақтағы халықтардың басым бөлігі мұсылмандар. Ислам Орта Азияға VII ғасырда еніп, содан бері аймақ мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Ислам діні сәулет өнерінің, әдебиеттің, музыканың және мәдениеттің басқа салаларының дамуына әсер етті.
Халық музыкасы мен биі
Орталық Азияның халық музыкасы мен билері өзінің жарқындығымен және эмоционалдылығымен ерекшеленеді. Олар көбінесе дутар, қобыз, домбыра сияқты дәстүрлі аспаптарда орындалады. Орталық Азияның музыкалық аспаптарының өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, дутар – түрлі әуендерді орындауға арналған екі ішекті шертпелі аспап. Қобыз – дутарга қарағанда үні тереңірек келетін үш ішекті шертпелі аспап. Домбыра – халық әндері мен билерін орындауға арналған бір ішекті шертпелі аспап.
Әдебиет
Орталық Азияда ежелгі дәуірден келе жатқан бай әдеби дәстүр бар. Өңірде әдебиет, поэзия, философия және тарихтың көрнекті туындылары шығарылды. Орта Азияның ортағасырлық әдебиетінің ең әйгілі туындыларының бірі – «Мәңгүрт туралы хикая». Бұл эпостық әңгіме қиналып, жадынан айырылған батырдың өмірін баяндайды.
Архитектура
Орталық Азияда өлкенің бай тарихын айғақтайтын көптеген сәулет ескерткіштері сақталған. Олардың ішінде көне қалалар, бекіністер, мешіттер және басқа да құрылыстар бар. Орталық Азиядағы ең әйгілі сәулет ескерткіштерінің бірі – Самарқанд қаласы. Самарқанд 7 ғасырда қаланған және ортағасырлық әлемнің ірі қалаларының бірі болған. Самарқандта көптеген сәулет ескерткіштері, оның ішінде Бибі-ханым мешіті, Регистан алаңы және басқа ғимараттар сақталған.
Қорытынды
Орталық Азия өркениеті мыңдаған жылдар бойы әртүрлі факторлардың әсерінен қалыптасқан бірегей мәдени құбылыс. Бұл аймақтың көптеген басқа мәдениеттердің дамуына әсер еткен бай тарихы мен мәдениеті бар.
