Қарахандық қожалар 740-750- жылдардан бастап 1202-жылғы Шыңғыс хан шапқыншылығына дейін хандық құрған әулет. Осы кезеңге дейін жүйелі зерттелмеген.
Қарахан баба әулие ата Абд ар-Рахим баб, мазар-сығанасы Тараз қаласында. Абд Рахым бабтан Қарахандық қожалар тарайды: Бұл әулет Құлан бастықтар, Ақ көлдіктер, Зергер ата, Шиелі Қарахандар, Шыназдық Қарахандар болып бөлінеді.Самарханд маңында біраз әулет бар оған әзірше қолымыз жете алған жоқ.
Қарахандық қожалар шежересі.
Біздің білетініміз Шиелілік Қарахандықтардың ішіндегі Әбутәліп ағадан басқамыздың бәріміз Самарқанттағы Әулие Қараханнан тараймыз. Ол кісінің үш ұлы болған.
Аралхан, Мұсахан(Бурахан), Төрехан.
Төреханнан Тайыр халифа ишан,
одан Әбдімомын,
одан Әбдіқайым ишан,
одан Хамидолла, Махсұт, Орынбайқожа, Әбдікәрім
болып біз, Мұсаханнан Мансұрхан,
одан Маруф ишан,
одан Әшілді Құндыз,
одан Омархан,
одан Өтепхан мен Мүсірепхан ағалар,
олардың ұрпақтары – Айдархан, Шайзатхан, Ағзамхан, Жұмахан, Сұлтан, Сайпырхан, Батталғазы, Асыл, Тимур, Болат болып,
Аралханнан Махмудхан,
одан Әбдікәрім,
одан Сейітқожа, Исан, Пердебай, Сыздық қожа, Сейітқожадан бір қыз бар.
Исаннан ұрпақ жоқ,
Пердебайдан Уәли,
Сыздыққожадан Зәйін аға,
одан Әбдіқасым(Бекқожа), Жолдас, Бекбай, Қазыбек, Мәдәліқожа тарайды.
Жоғарғы Шыршық Қарахандық қожалары туралы
Біз жоғарыда қатарлап келтірген шежіренің Нұрматов Тәжібай нұсқасы одан ары былай жалғасады:
1.Хазіреті Әли Мұртаза
2.Мұхаммед ибн ал-Анафия
3. Абд ал Фаттах және Абд ал Маннан
4. Абд ал Фаттахтан Абд ал Жаббар, Абд ал Маннаннан (Сайд)Баттал Ғазы.
5. Абд ал-Қаһар
6. Абд ар-Рахман және Абд ар-Рахим
7. Абд ар-Рахимнан (Абд ар-Рахманнан Ысқақ бап, Абд ал-Жалил бап.)
Қылыч Қарахан
8. Азбур Қарахан.
9. Аулия Қарахан.
10. Мансұр Хумар хан.
11. Жуғра Қарахан.
12. Қылыч Арыслан хан.
13. Исмайыл хан.
14. Иляс хан.
15. Ахмад хан.
16. Санжар хан.
17. Хасан хан.
18. Мұхаммед хан, лахабы Білге хан.
19. Дадабек хан.
20. Абд ал-Халық хан, лахабы Білге хан.
21. Көк бөрі хан
22. Хасан хан.
23. Сайд хан.
24. Шаһ Хидоят Панох Карамат хан.
25. Махмуд хан.
26. Садыр хан.
27. Абдуллах хан.
28. Халил хан.
29. Хасан хан.
30. Бабахан.
31. Абдуллах хан.
32 Абд Малик хан. Оның екі ұлы бар еді
33. Қозы қожа, Тоқты қожа.
2. Қоза қожадан Әшім. Тоқты қожадан Сарықожа
3. Әшімнен имам Жағыппар. Сарықожадан Мұхаммад, Хамид, Үмбет, Үркін.
4. Имам Жағыппардан Шаюсуф. Мұхаммадтан Рүстем, Хамит, Тайыр. Үмбеттен Бекқожа, Халилқожа, Тұрсынқожа және Сапарқожа. Үркіннен Жәлілқожа, Әділқожа, Ғұламқожа.
5. Шаюсуфтен Пәтилла, Саламхан, Төреқожа, Ешанқожа. Бекқожадан Құрбан, Нарқожа. Халилқожадан Әшір, Мамыт. Тұрсынқожадан Исаққожа,
6. Пәтилладан Рахметолла. Салламханнан Омархан. Төреқожадан Құрбан, Қасым, Икрам, Әшрап. Ешанқожадан Ташқара. Нарқожадан Тұран. Әшірден Анарбай. Мамыттан Қалжан, Артық, Нұрқожа. Исаққожадан Төлекқожа, Дәрқожа, Алтайқожа, Салқожа, Ханқожа, Рәсіл.
7. Рахметолладан Мәді. Ташқарадан Пазыл. Тұраннан Зайыт.Қалжаннан Садық, Әріп, Айдар. Артықтан Сайіт, Маккам. Нұрқожадан Пәйзі, Жолдас. Төлекқожадан Қалтай, Нұрмат, Садық, Жүсіп, Әлім, Артық. Дәрқожадан Аман, Олжа. Алтайқожадан Жиен, Сман, Әбдіраман, Адақым. Ханқожадан Әбілда, Тешебай.
8. Қалтайдан Махамат. Нұрматтан Тәжібай. Сыдықтан Орын. Жүсіптен Артық.
Сарыағаштық Қарахандықтар туралы.
Бірінші тізім бойынша:
1.Жүсіп қожа
2.Ақ қожа
3.Хан қожа
4.Мұртаза
5.Омар, одан
6.Ысқақ және Дәнібек
7.Ысқақтан екі ұл – Зәйір және Сыдық, Ал, Дәнібектен екі ұл – Боранбай және Құлабай.
8.Боранбайдан төрт ұл – Егемберген, Қалдыбай, Қойбағар, Бауыржан
9.Егембергеннен үш ұл – Бекжан, Жеңіс, Жарас. 10. Бекжаннан Бексұлтан
8. Қалдыбайдан бір ұл – 9. Дәурен,
8.Қойбағардан бір ұл – 9. Нұрсұлтан,
8.Бауыржаннан бір ұл – 9. Сержан.
8. Құлабайдан бір ұл – 9.Ербол, одан 10 Қыдырәлі және Арман.
Екінші тізім бойынша:
Салых қожа
Сүлеймен қожа
Сұлтан қожа
Мәдәлі қожа және Хамид қожа
Мәдәлі қожадан Балтақожа(1902) және Атақожа(1904)
Балтақожадан Адасқожа(1937) және Амангелді(1947)
Адасқожадан Асқар, Манас, Жарас, Қыдырқожа, Әділқожа. Амангелдіден Батырхан, Қамбар, Муелім.
Асқардан: Қыдырқожа-Әлішер, Манастан: Азамат, Икрам, Сұлтан, Жарастан: Бақытжан, Қадырқожадан: Айбек, Әділқожадан: Иззат, Елібек. Батырханнан: Хамза, Бекзат.
Үшінші тізім бойынша:
1. Жүсіп қожа
2.Ақ қожа
3.Хан қожа
4.Мұртаза
5.Ахмет
6. Сүлеймен
7. Мұсабай
8.Әбу Бәкір
9. одан екі ұл: Әліхан және Уалихан
10 Әліханнан: Ыбырайымхан және Төрехан. Уалиханнан 6 ұл: Жорахан, Мырзахан, Мансұрхан, Мақсұтхан, Фазыл және Әділ.
11. Ыбырайымханнан: Бұрхан, Төреханнан: Айыпхан, Әлімхан, Талғат. Жораханнан Әуез, одан Қасым. Мырзаханнан Шерхан, одан Нұрхан.
6. Сүлейменнің екінші ұлы Арап.
7. Араптан екі ұл – Искандар және Рүстем.
8. Искандардан: Қуаныш және Марат. Рүстемнен: Бақтыбек.
9. Қуаныштан Мақсат және Нүркен, Мараттан Қожа Ахмет, Бақтыбектен Әбдірахман.
5. Ахметтен Махамбет
6. Махамбеттен үш ұл: Әлқожа, Окан, Садық.
7 Әлқожадан екі ұл: Ордабек және Құттыбай. Оканнан: екі ұл: Олжабек және Ермек. Садықтан бір ұл: Жасұлан.
8 Ордабектен: Батырхан және Темірхан, Олжабектен: Ерлан, Шерхан және Руслан, Ермектен: Бейбарыс және Бекарыс.
Төртінші тізім:
Күндарәлі.
Одан: Ерімбет, Пірімбет, Жүнісқожа.
Ерімбеттен Құдайберген.
Құдайбергеннен Рахманберді, Серікбай, Омархан.
Рахманбердіден Әмірхан, Асілхан, Әзизхан, Әзімхан. Омарханнан Исламбек, Әбсаттар.
3.Пірімбеттен Әмірхан және Үрімхан
4.Әмірханнан Сейдғазы
5. Сейдғазыдан 6 ұл: Сейдахмет, Ермаханбет, Мырзахмет, Алтай, Елтай, Ұлықбек.
6. Сейдахметтен Ырысбек, Мейрамбек. Мырзахметтен Мейіржан, Аян. Алтайдан Мейірбек, Өмірбек, Нұрахмет. Елтайдан Мұхаммеддин, Исламхан. Ұлықбектен Бақытжан.
3. Үрімханнан Әбдікерім.
4. Әбдікерімнен Әбсейіт және Ерсейіт.
5. Әбсейіттен Шерполат, Ерболат, Нұрболат. Ерсейіттен Қуаныш, Нұрболат, Өмірзақ.
6.Қуаныштан Нұрасыл.
2. Жүнісқожадан
3. Тұрсынқожа және Ыдырыс қожа.
4. Тұрсынқожадан: Мәмбет және Сатпай.
5. Мәмбеттен Ермек, Сатпайдан Жарылқасын, Ақберді, Темірхан.
6. Ермектен Рамазан, Бекзат. Жарылқасыннан Дәурен. Темірханнан Бейбарыс.
4. Ыдырыс қожадан Оразбек.
5. Оразбектен Әлібек, Қаныбек, Әділбек, Өмірбек, Әсілбек, Ержан, Нұржан.
6. Әлібектен Нұрлыбек, Алтынбек, Таубек, Жақсыбек. Қаныбектен Нұрғали, Ерғали. Әділбектен Бағдат, Бақдәулет. Өмірбектен Есбол, Диас. Ержаннан Нұржан.
7. Нұрлыбектен Бегжан, Бекнұр. Алтынбектен Бегзат, Бексұлтан. Таубектен Әшірбай. Жақсыбектен Жәнібек.
Бесінші тізім:
Төрехан.
одан Асан және Орынхан
Асаннан Нәби. Орынханан Сейдалыхан, Убайдоллаһ, Төленді.
Нәбиден Үсен, Жолдас, Ергеш, Еркін. Сейдалыханнан Зейдуллахан, Тохтархан, Нұржан. Убайдоллаһтан Ханқожа, Халқожа, Ержан, Бекжан, Досжан. Төлендіден Сайфуддин, Уалихан, Сейітхан, Марат, Жеңісхан.
Үсенен Камалхан, Жолдастан Мақсат, Ергештен Нұрсұлтан. Зейдуллаханнан Асылхан, Тохтарханнан Хантөре, Нұржаннан Ғалымжан, Мейіржан, Нұрлан, Мұхамеджан. Ханқожадан Ербол мен Нұрбол, Халқожадан Төлеген, Бағдат, Бекзат. Ержаннан Қуаныш. Бекжаннан Бағдәулет. Сайфуддиннен Ыбырахым, Уалиханнан Бауыржан мен Батырхан, Сейітханнан Қайрат.
Шыназдық Қарахандықтар шежіресі.
Бұл шежірелерде де адам аттары жиі қайталанып отырады. Бірақ бір жүйелілік жоқ. Мұндай шатасудың басты себептері көшірмешілердің өз беттерінше жазуы мен көп жағдайда лақап аттарды пайдалануында жатқан сияқты.
Мысалы, әкеміздің бізге жазып беріп кеткен шежіресінде «Ибрагим әзізден кейін Қара ишан, одан Ханқожа, одан Қарақожа ишан»-деп жалғаса береді. Ал, осы әулеттің өкілі, өзімізге бір туған Махмуд ишанның нұсқасында қайталанған Қара ишанның аты алынып тасталады. Өйткені Махмуд ишандағы шежіре кейінгі көшірме. Оның бірде-бір жеріне куаландырып, мөр басылмаған. Қағазы да жаңа.
Барлық шежіреден Оғыздық кезең қасақана алынып тасталғанмен кісі есімдерінің баламасы сол заманға сілтеп тұрады. Мысалы, Көк бөрі хан, Рашид хан, Шаһ Һидаят хан.
Қарахандық қожалар шежірелерінің бәрінде де Шаһ Һидаят ханның ұлы Махмуд ханның есімі аталады. Бірінші нұсқада ол Халдар ханның ұлы. Халдар хан есімі басқа бірде-бір шежіреде кездеспесе де, «Болат – Жанат» дастанындағы бас кейіпкер. Мұнда:
«Бір падиша бар еді
Ақылы асқан дана еді
Өзінің аты – Халдар хан
Әкесі оның Жұлдыз хан»,-дейді. Біз көрсеткен шежіреде бұл кісі Айханның ұлы. Жырда «Әкесі оның Жұлдыз хан»-дейді Бұл оның әкесінің емес, әкесінің інісі Жұлдызханның тәрбиесінде болғанын көрсетсе керек.
Махмуд ханнан кейін шежіре екіге бөлінеді. Адам аттары қайта тек қана кездейсоқ қайталанады. Бұл біздердің бабаларымыздың алғашқы бөліну кезеңі, тарихи деректер бойынша Ішкі Оғыздар (Қоңырат, Мұңрат, Рамадан, Қыпшақ, Наймандар т.т.) мен Сыртқы Оғыздардың (Ұлы жүз тайпалары) өзара соғысы мен Қыр Ғұздардың (қырғыз) біржола бөлініп кету заманына сай келеді. Бұдан соң тарих сахнасына Әмір Темір шығады. Ол қырық ру болып қырылысып жатқан елге ие болуға ұмтылады.
Шыршықтық Қарахандықтардың шешіресі де осы заманға сілтейді. Ол тізім былайша жалғасады:«Белкайханның ұлы Көкбуруихан(Көк бөрі хан), оның ұлы Хасан хан, оның ұла Рашид хан, оның ұлы Шаһ Хидоят хан, оның ұлы Махмуд хан, оның ұлы Сабыр хан, оның ұлы Абдуллахан, оның ұлы Халил хан, оның ұлы Хасан хан, оның ұлы Баба хан, оның ұлы Ғайбулла хан, оның ұлы Әбдімәлікханның екі ұлы бар еді. Бірінің аты Нематуллахан, бірінің аты Сайдуллахан. Сайдуллаханның төрт ұлы бар еді. Олардың аты Имамхан, Файзуллахан, Сайфуллахан, Бабахан. Бабаханның ұлы Махмудхан (лахабы – Алакөзхан), оның ұлы Қасымхан, оның ұлы Суфихан, оның ұлы Жиянхан. Жиянханның екі ұлы бар еді. 1. Рахимхан. 2. Құрбанқожа. Рахимханның ұлы Ханқожа. Оның төрт ұлы бар еді. 1.Бабаханқожа, 2. Мырзаханқожа, 3.Артыққожа ишан хулафа, 4.Төлекханқожа. Мырзаханқожаның төрт ұлы бар еді. 1.Әділхан, 2.Мұратхан, 3.Ғазихан, 4.Хажыхан. (2005-жылдары Ташкент облысы, Куий Шыршық ауданы «Майдантал» қышлақтар бірлестігіне қарасты «Қызана» қышлағында жасаушы 100-ден астам Қарахан қожалар осы жоғарыда аталған үш атадан тарағандар. Бабаханқожа әулеттері қай жерде жасайтынын біз білмейміз. Төлекқожаның әулеті Өзгентте қалған. Артыққожа ишан әулеттері Шыназда жасайды.) Мұратханның алты ұлы бар еді»,-деп одан ары талдап кете береді.
Сонымен бірге Сарыағаш ауданында тұратын өздерін Зергерқожалар дейтін және бір әулетте осы Қарахан қожалар тобына жатады.Осы әулеттен Оңтүстікке белгілі Манап Өтебаев деген азамат болды. Зергерлік қожалардың қолда бар шежересі;
Темірқожа-бұл бабамыздан төрт ұл болған-Күнқожа,Нұрқожа,Ханқожа,Айқожа.
Күнқожадан-Қарақожа.
Қарақожадан-Мәулен,Зайтәжі.
Мәулен-Өтебай,Әбдіқайым.
Өтебай-Бегмат,Манап.
Әбдіқайым-Әбдіәлім,Тұрап,Тәліп,Әріп,
Бегмат-Әбдіғаны,Болат, Ермек.
Әбдіғаны-Ғалымжан,Бауыржан.
Болат-Әлібек,Айдар,Мағжан.
Ермек-Нұржан,Айтжан,мирас.
Манап-Қайрат,Қанат,Мұхтар.
Қайрат-Бақтияр,Әділхан,Асылхан,Асхад,Асқар.
Қанат-Арман.
Тұрап-Фархат.Фархат-Ержан,Нұржанқожа,Әділжан.
Тәліп-Тайыр,Зайырбек,Қайырбек,Сайдулла.
Тайыр-Ерлан,Нұрлан,Нұрғали.
Зайырбек-Бахадур,Алишер,Бердияр.
Қайырбек-Әлжан,Нұрбол.
Сейдулла-Нұрсейд,Байбөрі,Ерасыл.
Әріп-Бақтықожа,Нартай,Сайдшүкір.
Бақтықожа,Сейджаппар,Дәурен,Нұрбек,Анарбай.
Нартай-Әсет,Ринат.
Сайдшүкір-Нұрмұхаммед,Аман,Есен,Асқар,Жұманияз.
Зайтәжі-Асан,Рысбай,Исрайыл,Мәмен.
Асан-Нұрмат,Әбдірахым,Баймет.
Нұрмат-Әбдікерім,Әбдіәкім,Әбдіәшім.
Әбдікерім,Сейдәлім,Мырғалым,Марат.
Сейдәлім-Досбол,Заман, Аман.
Мырғалым-Зайтқожа.
Марат-тұрсынқожа,Тұрысбек.
Әдіәкім-Ербол.
Әбдіәшім-Құрбанқожа,Қуаныш,Қуатбек,Қайрат.
Әбдірақым-Әбдіәзім,Сейдәзім,Нұрәлі.
Сейдәзім-Сейтжан,Сейтғазиз,Ералы,Асылбек.
Нұрәлі-Ғабит,Мейіржан,Сәкен,Нұрболат.
Рысбай-Жиен, Ахмет,Ақыл.
Жиен-Сейдкәрім,Анарбай, Жүсіп,Иляс.
Сейдікәрім-Берік,Серік,Сейт.
Анарбай-Айхан,Айнұр
Жүсіп-Ерік,Бахтияр.
Иляс-Еркін,Толқын.
