Әлемде қанша тіл болса, адам сол тілдерді үйренуге ұмтыла береді және бұл қызығушылық ешқашан тоқтамайды. Әрине кейде бір тіл басқаларына қарағанда маңызды, танымал, оңай, әдемі болып көрінуі мүмкін. Дегенмен адамның қызығушылығы мен сүйіспеншілігі ойға келмеген тілдерді де үйренуге жетелейді.
Бала кезіңізде тілді жақсы үйренесіз, есейген сайын тіл үйрену қиындай түседі деген пікір бар. Оған көп адам сенеді. Сонымен бірге «тілге деген қабілетім бар», «тіл үйренуге қабілетім жоқ» деген тағы бір қасаң қағида бар. Оған да адамдар сенеді, сондықтан тіл меңгеруге тіпті де аяқ баспайды. Адам есейген сайын тіл меңгеру ғана емес, басқа да нәрселерді үйрену оңай болмайтыны рас. Бірақ бұл «мүмкін емес» деген сөз емес.
Қазіргі кезге дейін жүргізіліп жатқан зерттеулерінде ғалымдар да, психологтер да бірауыздан «барлық мәселе сізде, өзіңіз қаласаңыз, асар асуыңыз, шығар шыңыңыз аз болмайды, сіздің қолыңыздан бәрі келеді, тек сол мақсатқа қарай табандылықпен, тәртіппен жылжыңыз» деген жақсы кеңестер береді. Бірақ оны тыңдайтын жан бар ма?! Сондықтан бүгінге дейін өзінің қандай да бір тілді үйреніп алмағанына мұғалімді, оқулықты, әдістемені және басқа да көптеген себепті айтып, кінәлайтындар әлі де толып жатыр.
«Жас ұлғайған сайын тілді үйрену мүмкін емес» деген ойдың жаңсақ екенін түсіндіретін Роджер Крез бен Ричард Робертстің «Ересектерге арналған шет тілі: кез келген жаста жаңа тілді қалай үйренуге болады?» (Becoming Fluent. How Cognitive Science Can Help Adults Learn a Foreign Language) атты кітабы адамдарда қалыптасқан біраз жалған наным-сенімдерге нақты жауап береді.
Сегіз тараудан, пролог пен эпилогтен тұратын, алғыс, әдебиеттер тізімі және сілтемелер мен нақтылауларды қамтыған бұл кітап бар болғаны 208 беттен тұрады. Тез оқып шығатыныңызға күмәніміз жоқ. Бірақ асықпай, астын сызып отырып оқысаңыз, дұрысырақ болады.
Осы кітапта тіл үйрену туралы негізгі үш мифті қарастырады: біріншісі, ересектер балалар сияқты тілді оңай үйрене алмайды; екіншісі, ересектер тілді балалар сияқты үйренуі керек; үшіншісі, шет тілін үйренген кезде ана тіліңізді қолданбауға тырысыңыз. Адам ана тілінде сөйлей алса, оның басқа тілдерді меңгеруге деген қабілеті бар деген сөз. Әсіресе ересек адамға тілді оңай үйренуге оның өмір бойы жинақтаған өзіне тән дағды, машық және зеректігі көмектеседі, тек оларды басқа тілді үйренуде орынды қолдана алуы керек. Сонымен мынадай қорытынды жасаймыз: ересектер тілді кез келген жаста үйрене алады, бұл үшін нақты мақсат, жүйелі жоспар, нәтижеге жетуге көмектесетін ерік-жігер, табандылық пен тәртіп керек. Оған қоса тілді үйренгенде күнде және бір уақытта оқығаныңыз, жаттыққаныңыз да өз әсерін тигізеді.
Бұл кітапта когнивистикаға, яғни психология, лингвистика, философия, нейробиология, жасанды интеллект және антропологияның жиынтығы деуге келетін ғылымға көп көңіл бөлінеді. Тіл үйренуге оның қандай қатысы бар дерсіз? Тікелей қатысы бар, өйткені металингвистика, яғни адамның тілді әртүрлі мақсатта орынды қолдана алу білімі туа біткен қасиет емес, оны жүре келе үйренеді. Сондықтан ересектер ана тілінде дамып, жетілген металингвистикалық білім мен дағдыны, өзге тілді меңгеруде қолдануы қажет. Бұл кітапты авторлар иллюзия (жалған түсінік) мен стереотиптерден (таптаурын ойлардан) арыла алмай жүрген ересектер үшін арнайы жазған.
Аталған туынды сіздерге тіл үйренудегі тез нәтиже немесе жылдам үйрену туралы ешқандай ақпарат бермейді. Бірақ өмір бойы үйренген дағдыларыңыз бен қабілеттеріңізді тіл үйренуде қалай қолдануға болатынын және тіл үйренгіңіз келгенде миыңызда қандай үдерістер өтіп жатқанын түсіндіреді.
Өз тарапымнан тағы бір нәрсе қосқым келеді: тіл үйрену барысында көп уақытыңызды мұғалім сізді қалай оқытып жатқанын, қандай әдіс-тәсілдер қолданып жатқанын талдауға жұмсамаңыз. Бұл сізге ешқандай көмек бермейді. Ұстазға сеніңіз, ұстаздың айтқанын қайталаңыз, ұстазыңыздан асып түсуге тырысыңыз.
Қандай тілді оқысаңыз да, тілді меңгеру барысы сізді байыта түсетінін ұмытпаңыз, сіздің ойыңыз өседі, жаңа білім, жаңа тәжірибе алып келеді, тұлға ретінде танымыңыз кеңейіп, айналаңызды жақсарта түсетініңізге күмән жоқ.
Бақытгүл САЛЫХОВА,
педагогика ғылымдарының кандидаты
https://egemen.kz/article/163758-tildi-kez-kelgen-dgasta-uyrenuge-bolady
