Question

Каныш Сәтпаев роман эссесі композициялық талдау кажет.

"Қаныш Сәтпаев" роман-эссесіне композициялық талдау

Медеу Сәрсекеевтің "Қаныш Сәтпаев" роман-эссесі ұлы ғалымның өмірі мен қызметін көркем тілмен баяндайтын шығарма. Композициялық құрылымы жағынан бұл шығарма өзгешеліктерге ие. Төменде осы ерекшеліктерге талдау жасаймыз:

1. Экспозиция:

Шығарма Қаныш Сәтпаевтың балалық шағынан басталады. Оның туған жері, ата-анасы, алғашқы білім алуы суреттеледі.

Бала Қаныштың зеректігі, ізденімпаздығы, табиғатқа деген құштарлығы айқын көрінеді.

Экспозиция ғалымның болашақ жетістіктерінің іргетасын қалаған балалық шақтың маңыздылығын көрсетеді.

2. Оқиға желісінің дамуы:

Қаныштың Томск технологиялық институтында оқуы, кәсіби біліктілігін арттыруы баяндалады.

Ғалымның алғашқы ғылыми жұмыстары, геология саласындағы ізденістері суреттеледі.

Қаныштың қазақ жеріндегі кен орындарын зерттеуге атсалысуы, ұлттық ғылымды дамытуға қосқан үлесі айқын көрінеді.

3. Шиеленісу:

Қаныш Сәтпаевтың ғылыми қызметіне кедергі келтіретін қиындықтар, кеңестік жүйенің қыспағы суреттеледі.

Ғалымның ұлттық мүддені қорғаудағы күресі, саяси қуғын-сүргінге ұшырауы баяндалады.

Шиеленісу Қаныштың ерлік тұлғасын, қайсар рухын айқындай түседі.

4. Шарықтау шегі:

Қаныш Сәтпаевтың ғылыми жетістіктерінің мойындалуы, Қазақстан Ғылым академиясының президенті болып сайлануы баяндалады.

Ғалымның есімінің еліміздегі ірі ғылыми орталықтарға, қалаларға берілуі суреттеледі.

Шарықтау шегі Қаныштың ұлт мақтанышына айналған ұлы тұлға екенін дәлелдейді.

5. Шешімі:

Қаныш Сәтпаевтың өмірінің соңғы жылдары, ғылыми мұрасының мәңгілікке қалуы баяндалады.

Ғалымның ізбасарларының ғылым жолындағы жетістіктері суреттеледі.

Шешім Қаныштың есімінің халық жадында мәңгі сақталатынын көрсетеді.

Романдағы композициялық ерекшеліктер:

Хронологиялық емес баяндау: Шығармада оқиғалар хронологиялық ретпен емес, автордың ой толғауларымен, естеліктерімен араласып баяндалады. Бұл авторға ғалымның тұлғасын жан-жақты ашуға мүмкіндік береді.

Лирикалық шегіністер: Автордың өз ойлары, толғаныстары, Қаныш Сәтпаевқа деген құрметі лирикалық шегіністер арқылы беріледі. Бұл шығармаға эмоционалдық реңк береді.

Деректі материалдардың қолданылуы: Романда Қаныш Сәтпаевтың өмірбаянына қатысты деректі материалдар, құжаттар, фотосуреттер келтіріледі. Бұл шығарманың тарихи шындыққа негізделгенін көрсетеді.

Қорытынды:

Медеу Сәрсекеевтің "Қаныш Сәтпаев" роман-эссесі композициялық құрылымы жағынан да, көркемдік ерекшеліктері жағынан да айрықша шығарма. Автор ғалымның өмірін көркем тілмен суреттеп қана қоймай, оның ғылыми мұрасының мәнін ашып, ұлы тұлғаның бейнесін жасауға тырысқан.

Answer 1

Медеу Сәрсеке – ұлтымыздың кемеңгер перзенті Қаныш Сәтбаевтың ғұмыр жолын айшықтауға елу жылдан астам уақытын сарп етіп, біртуар ғалымның жарқын бейнесін тартымды һәм тұрлаулы еңбегімен қазақ қауымына танытқан қаламгер.

Мемлекеттік жабық қоймаларда ұсталған көптеген мұрағатты әжетіне жаратқан жазушы өз еңбегінде ұлы ғалымның заман-дастары мен туыстарының, үй-ішінің жүрекжарды әңгімелерін, хаттары мен естеліктерін, геологиялық-ғылыми құжаттарды пай-даланып, ғалым ғұмырнамасын қиял-қоспасыз, шынайы оқи-ғалармен қызықты өріп, Қаныш Имантайұлы өмірінің бел-белес-терін бүкпесіз ашып, ұлағатты, ерлікке толы істерін саралап та, даралап та ұлықтаған. Қаныштай дара дарын өмірін әсірелеусіз ұлықтаған ғұмырнама туынды ел асылын ардақ тұтқан қауымды бейжай қалдырмас деген үміттеміз...

Қолыңыздағы роман-эссе қазақ және орыс тілдерінде 11 рет басылып, әлемнің 112 еліне тарағанын ескертеміз.

Answer 2

1) Шағарманың бастауы
2) байланысуы
3) шиеленісуы
4) шарықтау шегі
5) шешімі

Болуы тиіс

Answer 3

«Қаныш Сәтпаев» роман-эссесі жөнінде сыни пікір
Медеу Сәрсеке – қазақтың деректі прозасына еңбегі сіңген жазушы. Қазақтың ұлы тұлғасы Қаныш Сәтпаевтің өмір жолы туралы еңбекті елуден астам жыл бойы жазған. Медеу Сәрсеке жазушылықтан бөлек, инженер-металлург мамандығын бітірген. Металлогения мектебінің негізін қалаушы, жас зерттеушінің өмір жолын зерттеуге деген қызығушылығының қайдан пайда болғанын осы жерден байқауға болады деп ойлаймын. Бұл роман-эсседе тек Қаныш Сәтбаевтің өмірбаяны ғана емес, өмір сүрген кезеңіндегі елдің қал-ахуалы, саяси-әлеуметтік жағдайы, Қазақ жеріндегі ғылымның дамуы, саясат басындағылардың әділетсіздігі көрініс табады. Бұл еңбегін жазуда автордың біраз тер төккенін байқауымызға болады.

Медеу Сәрсекенің шығармаларында нақтылық пен деректілік басым. "Қаныш Сәтбаев" роман-эссесі де нақты деректерге толы. Жалпы шығарма Қаныш Сәтпаевтің өмір жолын баяндайтын 3 негізгі бөлімнен тұрады. Олар:"Баянауыл аясында", "Сібір шамшырағы", "Ұлытау жотасында" . Автордың көп ізденгенін сипаттаудың нақтылығынан және көзге аса қатты байқалмайтын, шағын мәліметтердің өзіне аса зор мән бергенінен байқауға болады деп ойлаймын. Мәселен, жас зерттеушінің Алтынқазған, Күмістөбе, Қорғасынды, Темірші, Жезтөбе деген кен орындарға барлау жүргізуде топонимикалық атауларға мән бергендігін айтады. Байқағаныңыздай қосалқы мәліметтің өзі нақтылықпен берілген. Роман-эсседе кеңінен қолданылған тарихи құжаттар мен естелік-эсселер шығарманың шынайлығын, деректілік сипатын арттырып тұрғанын көруге болады деп ойлаймын. Сонымен қатар, автор Қаныш атамыздың көзін көргендерден сұхбат алысып, мәлімет жинаған. Қазақстанды жаппай қаулаған 1932 жылғы ашаршылық, ата-анасынан айырылуы, 1937 жылғы зобалаң жолындағы қиыншылықтардан өтіп, пісіп, жетілген жас зерттеуші бейнесі романда айқын бейнеленеді. Бұндай қиын кездерден жол табудағы іс-әрекеттері шығарманың нағыз дамуы мен шиеленісуі болды деп ойлаймын. Қаныш Сәтпаевтің басынан кешкен оқиғалары замандастарының естелік-эсселерімен толығып, шығарманың айқындылығын арттыра түсті. Қ.И.Сәтпаевтің шынайы бейнесін халыққа ұсынған ерекше шығарма десем артық айтпағаным болар.

Автор елу жылдан астам уақыт Қаныш Сәтпаевты жеке тұлға ретінде зерттеу жолында, ғалымның жүрген жолымен жүріп, үлкен ізденісте болған. Автор роман-эссеге өзінің қиял ұштарын қоспай, тек шынайы оқиғаларды жазды. Оқырманның Қаныш атамыздың өмірген сүрген кезеңіне сапар шегуіне себепкер болды десем де болады. Ерекше әсер қалдыратын шығарма екеніне көзім жетті. Медеу Сәрсеке жазушы ретінде шыңдалғанын, деректі прозаны жоғары деңгейге жеткізгенін дәлелдеді. Қорыта келе айтарым, «Ел есімі – ер есінде» демекші, осындай шығармалардың арқасында академик Қ.И.Сәтпаевтың есімі ел жадында мәңгілік сақталмақ!

Answer 4

«Қаныш Сәтбаев» роман-эссесінің композициялық талдауы.

Медеу Сәрсекенің «Қаныш Сәтбаев» шығармасы – тарихи көркем шығарма, өмірбаяндық баяндау мен жеке очерктің шебер үйлесімі. Сәрсеке тарихи оқиғаларды, ғылыми жаңалықтарды және жеке анекдоттарды тоғыстырып, қазақтың атақты ғалымы Қаныша Сатпаеваның тартымды портретін жасайды.

Роман-эссе құрылымы Сәрсекенің әңгімелік шеберлігінің айғағы. Ол Сәтбаевтың қазақ даласындағы ерте балалық шағынан бастап геолог ретіндегі метеорлық биікке көтерілуіне және Қазақстанның қазба байлығына қосқан іргелі үлесіне дейінгі өмір жолын хронологиялық әдіспен қолданады.

Роман-эссе Сәтбаевтың балалық шағын елестетумен ашылады, оның қазақ жерімен терең байланысы мен табиғат әлеміне деген туа біткен құштарлығын көрсетеді. Бұл кіріспе Сәтбаевтың өмір бойы ғылыми білімге ұмтылуына, туған жерге деген мызғымас адалдығына жол ашады.

Сәрсеке тарихи оқиғалар мен саяси сілкіністерді Сәтбаевтың жеке басынан кешкен оқиғаларымен ұштастырып, өзі өмір сүрген дәуірдің қыр-сырын ұғындырады. Роман-эсседе Сәтбаевтың басынан өткерген қиыншылықтар мен кедергілер, оның ішінде қазақ даласының қатал шындығы, езгісіз кеңес өкіметі, ғылыми ізденістерге қаражат пен қолдаудың жоқтығы шебер суреттелген.

Осындай қиындықтарға қарамастан, Сәтбаевтың Қазақстанның қазба байлықтарының әлеуетіне деген айнымас қайсарлығы мен мызғымас сенімі оны ғылыми жаңалықтардың алдыңғы шебіне итермелейді. Сәтбаевтың ғылыми бетбұрыстарын шебер суреттей отырып, оның тыңғылықты зерттеу әдістерін, бір-бірінен бір-бірінен бөлек болып көрінетін мәліметтерді бір-бірімен байланыстыра білу қабілетін және оның туған жерді өзгертетін ғылым күшіне деген мызғымас сенімін ерекше көрсетеді.

Сәрсекенің Сәтбаев туралы жеке анекдоттары роман-эссеге сырластық, шынайылық қабатын қосады. Сәтбаевтың кішіпейілділігін, өзгеге жанашырлығын, өз ісіне деген шексіз берілгендігін таныта отырып, оның жанды бейнесін сомдайды. Бұл жеке көзқарастар тарихи тұлғаны ізгілендіруге қызмет етеді, оны жақынырақ және жақын етеді.

Роман-эссенің соңы Сәтбаев мұрасы туралы әсерлі ой толғаумен аяқталып, оның Қазақстанның дамуына тигізген өшпес ықпалы мен халық қаһарманы рөлін көрсетеді. Сәтбаевтың туған жерінің әлеуетіне мызғымас сенімі мен ғылымды қоғамды жақсарту жолында пайдалануға деген ұмтылысын Сарсеке атап өтеді.

Сәрсекенің баяндау тәсілдерін, оның ішінде жанды суреттеу, тартымды анекдот, хронологиялық баяндау әдістерін шебер қолдануы «Қаныш Сәтбаевты» тартымды әрі қолжетімді етіп оқиды. Роман-эсседе Сәтбаевтың өмірінің мәні, оның ғылыми жетістіктері, ізашар геолог, халық қаһарманы ретіндегі өшпес мұрасы әсерлі суреттелген.