Күй аңызы - Т.Ахтановтың ең алғашқы әңгімесі. Әңгіменің негізгі тақырыбы — өнер құдіреті. Естемес деген күйшінің ауыр тағдыры. Ол өзінің мұңлы да зарлы күйі арқылы ботасы өлген боз інгеннің тақырдай қатып қалған қайыс жонын жұмсартып, тіршілікке нәр бергендей болды.
Шығармаға композициялық талдау жасату.
Оқиғаның басталуы: Екі салт аттының жолға шығуы. Күйшілердің әңгімесі.
Оқиға байланысы: Жапанда жалғыз нардың кезігуі, ботасы өлген аруананың зары. Естеместің домбырасына тіл бітіруі, жолаушылардың жалғыз қараша үйге келуі
Оқиғаның шиеленісуі: Қыздың әкесіне қолқа салуы
Оқиғаның шарықтау шегі: Естемес күйшінің өнері, «Нар идірген» күйінің дүниеге келуі
Оқиғаның шешімі: Естеместің жолын жас жігітке беруі
Бұл әңгіме күйші Естемес пен жас жігіт Оразымбеттің жолдағы әңгімесі мен бастан кешкен оқиғасы туралы. Естемістің жас қызға ғашық болып, оған соңына дейін тырмысып өзіне алғысы келгені, бірақ қыздың ондай ойы болмағанын біліп, көңілі түскені туралы болатын.
Басты кейіпкерлер:
- Естемес - күйші, тарамыс денелі, қатқыл өңді, егде кісі, тағдырына ыза болған, өкінген адам.
- Оразымбет - Естемістің шәкірті
- Жаңыл - тік мінезді, басына үкілі тақия киген, талдырмаш қыз.
«Күй аңызы» - өнер құдіреті жайлы терең дәріптеліп жазылған деп есептеймін. Күй аңызында өмірін өнер жолына арнап, елуге келгенше отбасын құрмаған Естемес күйші мен жас жігіт Оразымбет атты екі кейіпкер жайлы бейнеленген. Әсіресе, Естемес деген күйшінің ауыр қиыншылыққа толы өмірі туралы дәріптелген. Күй және күйші жайлы тебірене жырлайды. Осы әңгімедегі екі кейіпкер ел аралап жүріп, жалғыз ғана үйлі ауылға кез болады. Жапан даладағы үйдің иесі жарлы жан. Жалғыз нарынның ботасы өліп, желіні тондырдай кепкен. Келіп кеткен жолаушыларға тек қана су ұсына алатын еді. Үй иесі өте қарт, жасы келіп қалған, дене бітіміне қарасан аяп кетесің. Себебі, жүдеу келген үстіндегі киімі жамау келген. Бұл шаңырақтың төріне мойын бұрған Естемес күйші еді. Ол сол өңірге аты шыққан даңқты күйші ретінде елге кең жайылған. Ол өзімен бірге Оразымбет деген адамды серік қылады. Жолсеріктің қасында ұзақ уақыт бойы жүргендігінен өте сақ, жұмысқа икемді адам деп санайды. Сол себептен атағы шыққан мықты күйші шығарына сенім білдірген. Және де, «естіп келе жатқан күйлерінді үлгі етіп келе жатқаның дұрыс, ал менің өмірімді үлгі етпеуге тырыс» деп өзінің ақыл-кеңесін айтады. Бұлай айтуынын себебі Естемес күйшінің ауыр тағдыры, өз көкірегіндегі зары, алдамшы бір үміт сәулесіне сенуі баяндалғаны деп санаймын.
Осы күйшінің жапан даладағы үйге бас бұрғанын айта кетсем, ол уйде тұрмыс жағдайы төмен қария және бойжеткен қызы тұратын еді. Бойжеткен арудың есімі Жаныл болатын. Ол бойжеткенде қариямыз секілді жүдеу тартқан, жұпыны киінген. Сондықтан жастық салтанаты мен әдемілігі көрінбей қалған. Үй иесі Естемес күйшіге қолқа салады. Күй құдіретімен нарды идіріп көрмек ойларын білдірту үшін «Екі күйші, өнерлеріңді бірдей салындар»-деген сөзбен білдіртуге тырысады. Сөйтіп Естемес күйшінің күйі нарды идіргенімен, жас Оразымбет күйші күйді жалғастырғанда ғана нардың сүті шелекке саулай жөнелді. Осы арқылы Тахауи Ахтанов күй құдіреті мен күйшінің шеберлігін жеткізеді.
Қорыта келе, осы шығармадағы күйдің құдіреттілігі соңшалықты нардың өзін идірген. Осыған қарап отырып күйшінің әрбір күйді жеткізе білетіндігін көре аламыз.
