Шахтадағы бұрғылау-жару жұмыстары
Кәсіпорындар жарылыс жұмыстарын жүргізе алатын жағдайлар.
1. Жарылыс жұмыстарын немесе ЖМ-мен жұмыс істеуді жүргізетін кәсіпорындарда осы қызмет түрлеріне арнайы рұқсат (жарылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсат, ЖМ жер асты шығын қоймаларын пайдалануға және жұмыс істеуіне рұқсат, ЖЗ және ӨҚ сатып алуға рұқсат) болуы тиіс.
Жарылыс жұмыстарын жүргізуге арналған Персонал.
2.ЖЗ дайындау және дайындаумен, кәсіпорындарда ЖМ сақтау және тасымалдаумен байланысты жарылыс жұмыстарын және жұмыстарды жүргізуге тиісті бұйрықтармен тағайындалған тұлғалар жіберілуі тиіс. Жару жұмыстарын жарушы шеберінің бірыңғай кітапшасы бар жарушылар орындауы тиіс. Жарушыға көмек ретінде көмекшілер тағайындауға рұқсат етіледі. Олар нұсқау берілуі тиіс және жарушының басшылығымен және бақылауымен ӨҚ-мен және атыс-патрондармен жұмыс жасаумен байланысты емес жұмыстарды орындай алады. Жарғыш тәжірибелі жарушының басшылығымен сынақтан өтуші 1 ай бойы жұмыс істегеннен кейін ғана дербес жұмыс жүргізуге рұқсат етіледі. 3 жылда кемінде бір рет кәсіпорынның ИТҚ жарылыс жұмыстарының қауіпсіздігі жөніндегі талаптарды білуін Мемлекеттік қалалық өндірістік қадағалау органдарын тарта отырып, бұйрықпен тағайындалған білікті комиссия тексеруі тиіс.
Жарылыс жұмыстарын жүргізу тәртібі.
3. Газ және шаң бойынша қауіпті шахталарда жарылыс жұмыстарын жарылыс жұмыстарын ретке келтіру жұмыстарын жүргізу мақсатында енгізілетін әрбір қазбаға (тазалау немесе дайындық кенжарына) арналған ӘЖ өндірісінің арнайы белгіленген режимдеріне қатаң сәйкестікте жүргізуге рұқсат етіледі. Жарылыс жұмыстарының режимдері оларды уақыт бойынша орындау тәртібін, өткізу орнын, адамдарды шығару орнын, газ тәрізді жарылыс өнімдері өтетін қазбалар тізбесін анықтайды. Жарылыс жұмыстарының режимдерін шахтаның бас инженері әзірлейді және әрбір жаңа жылға ГГТИ органдарымен келісіледі.
Негізгі ұғымдар (жарылыс, детонация, жану, жарылу, жарылғыш заттар, ЖЗ, КИШ жұмысқа қабілеттілігі).
4. Жарылыс-өте қысқа уақыт ішінде шектеулі көлемде энергияның көп мөлшерін босату процесі. Жарылыс – химиялық, физикалық, ядролық. Химиялық жарылыс-химиялық элементтердің оттегімен тотығу, яғни заттардың тез жануы.
Тау-кен өнеркәсібінде пайдаланылатын ЖЗ жарылғыш ыдырау жылдамдығы 6000-8000 м / с, температурасы 40000С дейін.
Ажыратады: детонация, жарылу және жану.
Детонация-бұл заттар үшін тұрақты және ең жоғары және осы жағдайларда дыбыстан жоғары жылдамдықпен жарылыс. Детонациялық толқын (қысу толқындары) зарядымен сипатталады.
Жарылыс жануы-бірнеше жүз м / с жылдамдықпен өтетін жарылыс (ұшқыннан немесе жалыннан түтіннің жарылысы).
Жану-детонацияның бірнеше ондаған м/с жылдамдықпен жануға өтуі.
Жарылғыш заттар – жылу мен газдың көп мөлшерін бөле отырып, сыртқы импульстің әсерінен ( қыздыру, соққы, басқа ЖЗ жарылысы) жарылуға қабілетті химиялық қосылыстар немесе химиялық заттардың қоспалары.
ЖЗ жұмысқа қабілеттілігі-ЖЗ жұмыс жүргізу қабілеті, см3. ( 130-500см3). Қорғасын бомбада ЖЗ жарылады және қуысын өлшейді.
Зарядты тау жыныстарының массивінде орналастыру үшін қуыс – шпур, ұңғыма немесе өндіру (камера) құрайды. Сәйкесінше, жару жұмыстарының әдістері шпурлық, ұңғымалық немесе камералық зарядтардың әдістері деп аталады. Шпурлардың диаметрі әдетте 30 – 75 мм, ал тереңдігі - 5 м дейін.
Теспаның тереңдігі-теспенің ұзындығын қазбаның көлденең осіне проекциялау. Зарядты жару кезінде тұқым шпурдың барлық тереңдігіне жойылмайды, шпурдың пайдаланылмаған бөлігі ("стакандар") қалады. Жарылыс нәтижесінде қазбаның кенжарының ерлігі кіру өлшемі немесе lз шпурының пайдалы тереңдігі деп аталады. Шпурды пайдалану коэффициенті - шпур тереңдігіне кіру шамасының қатынасы.
Мысалы: Теспе тереңдігі 2,5 м кезінде забой 2 м, киш = 2/2,5 = 0,8.
W-ең аз кедергі сызығы-заряд орталығынан ашық бетке дейін (жалаңаштау) қысқа қашықтық. Бұрыш бойынша ең аз кедергі сызығы 50см кем емес және жыныстар бойынша 30см кем емес.
Қазбаның кенжарында шпурлардың дұрыс орналасуы кен массасының шпурларды пайдаланудың ең көп коэффициентімен қазбаның жобалық контуры бойынша үзілуін, көмірді біркелкі ұсатуды қамтамасыз етуі, көрші шпурлардың үзілу мүмкіндігін және жарылмаған ЖЗ патрондарының шығарылуын болдырмауы тиіс.
Жару жұмыстарын бекітілген жару жұмыстарының паспортына сәйкес ғана орындауға рұқсат етіледі. Паспортты учаске бастығы жасайды, ӘВР, желдету және қауіпсіздік техникасы учаскесінің бастығы қол қояды, шахтаның бас инженері немесе директоры бекітеді.
Тәжірибелі жарылыс. Қандай жағдайларда талап етіледі. БВР паспорты. Мазмұны, құрастыру, келісу, бекіту және орындаушыларға жеткізу тәртібі.
5. Оңтайлы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін БВР паспортын жасау алдында болашақ қазбаның жобалық қимасы мен сыйымды жыныстардың беріктігін негізге ала отырып, зарядтардың параметрлерін теориялық есептеу жүргізіледі. Практикада алынған нәтижелерді тексеру үшін тәжірибелі жарылыстар тағайындалады. Тәжірибелі жаруды мына құрамда комиссия жүзеге асырады: ӘЖ учаскесінің бастығы немесе оның орынбасары, ӘЖ жүргізілетін учаскенің бастығы немесе орынбасары, тау - кен шебері, шебер-жарушы және бригадир. Бірінші тәжірибелік жаруды жүргізу үшін жарылатын жыныстың немесе көмірдің 1 м3-ге ЖЗ үлестік шығынының ең аз есептелген мәні қабылданады. Қанағаттанғысыз нәтижелер алған кезде кейінгі жарылыстарды жүргізу кезінде ЖЗ шығыны біртіндеп ұлғайтылады. Тәжірибелі жарулар шпурлардың оңтайлы орналасу схемасын жасауға және БВР паспортының техникалық - экономикалық көрсеткіштерінің оңтайлы параметрлерін алуға мүмкіндік беретін оң нәтижелер алынғанға дейін жүргізіледі. Оң нәтижелер кемінде үш тәжірибелі жарылыспен расталуы тиіс. Тәжірибелік жарылыстардың нәтижелері жарылыс жүргізген комиссия мүшелері қол қоятын актілермен ресімделеді. Актілер негізінде БВР паспорты жасалады.
БВР паспорты-бұрғылау және шпурларды зарядтау, сондай-ақ зарядтарды бастамалау өндірісінің технологиялық схемасы болып табылатын техникалық құжат. Өндірістік мақсаттағы ЖМ-мен жұмыс істеу кезінде ӨБ және ӨБ талаптарына сәйкес әзірленеді.
Паспортты жасау кезінде шахтаның және қазбаның газ бен шаң бойынша қауіптілігін, кенжардың сипаттамасын - кенжардың ауданын, қабаттың қуатын, қабаттың құлау бұрышын, жыныстардың күштік коэффициентін, оқтау, жару, желдету және кенжарды қарау уақытын білу қажет. Паспортта шпуралар саны, забойдың циклге жылжуы және жарылған тау – кен массасының көлемі, жарылғыш заттардың түрі және ЭД түрі, шпурдың ұзындығы және жару кезектілігі, шпурдың забойдағы орналасу схемасы, шпурадағы заряд құрылымы, су тарту схемасы, желдету схемасы, күзет бекеттерінің орналасуы, ескерту белгілері мен адамдар мен шебер-жарушының қорғану орны көрсетіледі. Бұдан әрі қауіпсіздік шаралары көрсетіледі.
Тау-кен-геологиялық немесе техникалық шарттар өзгерген кезде паспорт бір тәулік ішінде қайта қаралуы және қайта бекітілуі тиіс. БВР өндірісі кезінде жұмыс істейтін жұмысшылар мен ИТР қол қою бойынша паспортпен танысуы тиіс.
Шпурлық зарядтың құрылымы. ВР кезіндегі ішкі забойканың тағайындалуы және шамасы. Патронның дұрыс орналасуы-зарядта атыс.
Заряд деп жарылысқа дайындалған белгілі бір ЖЗ саны аталады. Шпурларды зарядтау кезінде Тек дөңгелек забойникті пайдалануға рұқсат етіледі. Бұл ретте зарядтың әрбір патронын шпурға бұрын енгізілген патрондарды итеріп, теспені аузына енгізеді, содан кейін забойникпен бүкіл зарядты шпурды забойға дейін жібереді және оңай қысады. Бұл зарядтың толық жарылуына немесе ЖЗ жануына әкелуі мүмкін бұрғылау ұсақ бөлшектерімен толтырылған патрондар арасындағы аралықтардың пайда болуына жол бермейді. Капсюль-детонатор шпур түбіне кумулятивті тереңдетумен бағытталуы тиіс. Зарядтың бос бөлігі забойкамен толтырылады (құм, саз немесе саз балшықпен құм қоспасы). Егер гидробойка қолданылса, онда ол зарядтың артынан, ал оның артынан құм мен саздан жабатын забойка орналастырылады.
