Əдебиетіміздің тарихындағы аса күрделі,қайшылықтары қисапсыз кезең - ХХ ғасырдың алғашқы он шақты жылы Қазан төңкерісіне дейінгі кезең. Отаршылдық езгінің шектен тыс күшеюі, саяси қанауға таптық үстемдіктің ұласуы, қалың елдің жан төзгісіз жағдайда жаншылуы патшалық Ресейдің қол астындағы халықтарды ашындырды. Езілген еңбекші бұқараның ауыр тұрмысы мен мұң-мұқтаждығының куəгері болған зиялыларымыз бұл жайында сөз қозғамай кете алмады. Осы тақырыпта ой толғаған жанашырларымыздың қатарында М. Дулатов пен А. Байтұрсынұлы есімдерінің еңсесі биік. Бір заманда туылып, бір дəуірдің улы зарын қатар сезінген өрендердің өлеңдерінде қандай үндестік бар?
Ем таба алмай дертіне, «Оян, қазақ!» деп жар салған Міржақып Дулатұлы:
Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты,
Өткізбей қараңғыда бекер жасты.
Жер кетті, дін нашарлап, хал харам боп,
Қазағым, енді жату жарамас-ты,-деп халқының басындағы ауыр қасіретті яғни надандықты айқын көріп, енді содан айықтырудың, қараң қалмаудың жолдарын іздейді. Сол дәуірде бел алған қыру-жою, қантөгісті мадақтаған төңкеріс идеясы емес, адами игіліктерді, дін, иман жолын әспеттеп, білімге, адамгершілікке, оқуға, мәдениетке үндеу – жас ойшыл таңдаған арна. Осы арнада ақынмен тоғысқан жан, езгілеушілердің қитығына "маса" боп тиген - А. Байтұрсынұлы.
Мысалы қазақ -
малшы ұйықтап жатққан,
Жыланды бәле
делік аңдып баққан.
Оның түрін көрген
мен - Сарымаса,
Халықты оянсын
деп сөзбен шаққан,-деген өлең жолдарынан бұл мысалдың басты сарыны – бостандық арманы, ел тағдыры, халық қамы екенін аңғаруға болады. Негізінен масаның бар күші – шағу, ал ісі – адамды ұйқыдан ояту екенін барлығымыз білеміз. Осы тұстан екі ақынның үндестігін айқын аңғаруға болады.
Адамзат тарихында қилы-қиямет оқиғалармен, дүбірлі даму үрдісімен ерекше орын алған ХХ ғасырдың басы қашаннан еңбегі еш, тұзы сор қазақ халқы үшін де сындарлы кезең болғаны белгілі. Осындай талма тұста, шешуші сәтте ұлт үшін қызмет көрсетудің үздік үлгісін көрсеткен алтын айдарлы арыстарымыз - Міржақып Дулатов пен Ахмет Байиұрсынұлының есімі ел есінде мəңгі сақталмақ!
