Олжас Сүлейменовтың есімі үнемі поэзияның ең үздік үлгіліремін байланыстырылады. Оның бірінші ғарышкер Юрий Гагаринге арналған «Адамға табын жер енді!» поэмасын еске түрсек жеткілікті. Олжас Сүлейменов – тамаша публицист. Оған мысал оның «Социализм сыншыларының қателіктері туралы» пікір таласын тудыратын мақаласы. Осының артында ең жоғары азаматтық ерліктің адамы тұр. Сонымен қатар, бұл шындық пен әділеттіліктің жақтаушысы, оларды растау үшін Олжас Сүйлейменовте тосқауылдар болған жоқ.
Олжас Сүлейменов – батыл әрекеттер адамы. Дәл сондықтан, қысқа мерзімде «Невада-Семей» қозғалысы құрылды. Бұл туралы ол «Казахстанская правда» газетінде әңгімелесу кезінде айтты. «Мен, жерасты сынаулары ешқандай зиянды емес екенін білдім. Радиобелсенді газдардың жарылуы көп жылдар бойы болып отырған. Ол туралы қазақстандықтар білулері керек болды. 25 ақпанда телеарнада менің тікелей эфирге шығуым жоспарланды. Сайлау алдындағы бағдарламаны баяндау үшін: мен Алматы бойынша КСРО Жоғарғы Кеңесіне екінші мерзімге сайлауға түстім. Менде одақтық парламентте астананың мүддесін қорғауға уәделі сөзім дайындалды. Және де бір-екі өлеңім бар еді. Бірақ, менің білгенім, менің сайлау өңірімнің шеңберіне сыймады. Мемлекет өз азаматтарын алдады және қырық жыл, шын мәнінде, өз еліне қарсы тыныш атомдық соғысты жүргізді. Мен сайлау алдыңғы бағдарламаны кейінге қалдырдым және телевидиялық басшылықтың қорқынышына қарай білген ақпаратымды эфирге салдым да халықты Жазушылар одағына митингке шақырдым».
28 ақпанда бірнеше мың адам Қазақстанның Жазушылар одағы ғимаратының айналасында жиналды. Бұл Қазақстандағы 1986 жылғы 16 желтоқсандағыдан кейінгі алғашқы митинг болды. Сонымен, республикада демократия мектебіне айналған «Невада–Семей» қозғалысын құру басталды.
Бұл Олжас Сүлейменовтың қоғамдық істерінің қысқаша тізімі, адамдарға аз да болса бір көмегін көрсету негізінде жатқан, оның болып жатқан оқиғаларға өз көзқарасын, өз пікірін бекітуге, дәлелдеуге тырысуы туралы айтады.
Замандастарының алдында осылай тұрады және болашақ ұрпақтың алдында да осылай Олжас Омарұлы Сүлейменов – мамандығы бойынша инженер-геофизик, борышы бойынша ақын, мақсаты бойынша ғалым тұрады.
«Ол менің комсомолдық жастық шақтан бері досым, серігім және қызметтесім болды. Және, ол жайлы не айтылса да, біз үнемі дос болдық және доспыз, дегенмен кейде қатты дауласамыз». Н.Ә. Назарбаев. «Досым Олжас туралы сөз»
Олжас Омарұлы Сүлейменов – ақын, жазушы-әдебиеттанушы, орыс тілді қазақ, тілтанушы, Қазақтың қоғамдық-саяси қызметкері және дипломат. Олжас Омарұлы Сүлейменов 1936 жылы 18 мамырда кавалер полкінің офицері, 1937 жылы репрессияға ұшыраған отбасында туған. 1954 жылы мектепті бітірген соң, Қазақ мемлекеттік университетіне геологиялық барлау факультетіне түсті. Оқуының соңғы жылдарын жұмыспен ұштастырып, геологиялық барлау партиясында жұмыс істеді. 1955 жылы әдебиетке деген құлшынысынан жұмыс істей бастады, 1958 жылы екінші рет Мәскеудің А.М. Горький атындағы Әдебиет институтына поэтикалық аударма бөліміне түсіп, 1961 жылы бітіріп шықты.
«Казахстанская правда» газетінде әдеби қызметкер болып жұмыс істеді, «Қазақфильм» киностудиясында сценари-редакциялық коллегиясының бас редакторы, «Простор» журналының журналистика бөлімінің меңгерушісі, Қазақстан жазушылар одағы басқармасының хатшысы болып сайланды. Гагариннің космосқа ұшқанын хабарлағанда, 1961 жылдың 12 сәуіріндде Олжас Сүлейменовтың өлеңі газетке шыққанда листовка ретінде Алматы және басқа да Қазақстанның қалаларында ұшақтан жерге лақтырылды. Әсерлегіш заманалық маңызы бар жаңалық, ақын өлеңін бір аптада «Адамға табын жер енді!» поэмасына айналдырды да, мамырда жарыққа шықты, бұл авторға үлкен танымалдылық сыйлады.
Сүлейменов сол сияқты танымалы автор, «Игорь полкы туралы сөзіне» де арнаған. Бұл тақырыппен ол 1961 жылдан қызыққан болатын, Әдебиет институтының студенті бола жүріп, «Сөз» туралы жұмысын жариялаған. Оның дипломдық жұмысының тақырыбы тарихи грамматика бойынша - «Повести временных лет» жанды және жансыз категориялар», кандидаттық диссертациясының тақырыбы «Игорь полкы туралы сөзіндегі Тюркология».
Сүлейменов өз концепциясында «Мен бірінші рет, «Игорь полкы туралы сөз» екітілді оқырмандар үшін екітілді автордың жазғанын айттым дейді. Түркі тілін білетін орыс жазды десек те болады. Яғни, сол кезде Ресейде билингвизм қолданылылған. Мен осыны, көптеген көне ресей деректеріндегі мәліметтерге сүйене отырып дәлелдегім келді. Кеңестік дәуірдегі тарихи ғылымда, орыс тіліне половецк және татар-монгол шапқыншылығы кезінен тек қана бірнеше түрік сөздері енді, олар арқан немесе қымыз деген. Мен КӨРІНБЕЙТІН түркизм туралы айтқанмын, әрқашан орыстікі деп есептейтін. Бұл енді академиктерді таңқалдырды. Мені таңқалдырарлық жай, алғаш екітілде оқитын оқырмандар қатарынан табылып «Игорь полкы туралы сөзін» оқыдым. Сүлейменовтің жалпы жұмысының негізі «Сөздегі» кең көлемдегі түрік лексикасы мен түрік фразаларының қабатын анықтауға бағытталған, толық аяқталған мағынаға ие болған, сол сияқты «АзиЯ» кітабымен жалпыға танылды.
Кітап алғаш рет Ресей мәдениет фондының «Грифон» баспасымен Ресейде 2005 жылы шыққан, төрағасы Никита Михалков болған [1, 272 б.].
Сулейменов 1972 жылдан бастап Қазақ комитетінің Азия және Африка жазушыларымен байланыс орнатудың төрағасы болған. 70 жылдардан–80 жылдардың аяғына дейін Кеңес комитетінің Азия және Африка елдерімен байланыс орнату төрағасының орынбасары болып қызмет атқарған. 70-шы жылдары әдеби дарыны мен азаматтық көзқарасы айқын көрінеді. 18 жыл Қазақстан шахмат федерациясын басқарған, мемлекеттің саяси өміріне де белсенді қатысқан.
Олжас Сүлейменов 1989 жылдың басында КСРО халық депутатына сайлау алдындағы бағдарламада Қазақстан Жазушылар Одағында бірінші хатшы болды. Оның бағдарламасының бірінші пункті-Қазақстанда атом сынағына тыйым салу. 1973 жылы Олжас Сүлейменов кеңес уақыты кезінде Қазақстан туралы «Жабайы жер» деген өлеңін жазған, соңғы шумағы «Сынаққа тиым салынсын» деп аяқталады. Әрине өлең Семейдегі атомдық полигон сыңағы туралы. Қызу соғыс кезінде болғандықтан ерлік болып саналған. Тек 1949-1963 жылдар аралығында жарылған атомдық және сутекті бомбалардың қуаты Хиросимаға лақтырылған американың атом бомбасынан 2500 рет қуатты болған. Әрине өлең Семейдегі атомдық полигон сыңағы туралы. Қызу соғыс кезінде болғанда бұл ерлік болып саналар еді. Тек 1949-1963 жылдар аралығында жарылған атомдық және сутекті бомбалардың қуаты Хиросимаға лақтырылған американың атом бомбасынан 2500 рет қуатты болған. Ол аймақта үрейлі экологиялық апат тудырды. Халық ақыны өз өлеңдерімен осы жағдайларды елге жеткізіп, қарсы тұрмағанда басқа кім жырлар еді.
«Айнал, айналайын, Жерім менің!
Басқадан гөрі, бүгін мен сен түсінемін
Барлық сырқатыңды өзіме қабылдаймын,
Мен көшемін, сенің жолыңмен айналамын…»
1989 жылдың ақпан айында Олжас Сүлейменов Қазақстан халқына үндеуімен теледидардан шығады, келесі күні Алматыдағы Жазушылар Одағының ғимарат алдыңдағы көтерілісте, атомдық бомбаға қарсы «Невада-Семей» қозғалысын жариялайды. Бір ай ішінде атомдық бомбаға қарсылық туралы халық ішінен 4 миллион қолхат жиналады. Жаз айында Олжас Сүлейменов КСРО халық депутаттарының 1 съезінде қозғалыстың мақсаты мен талаптары туралы мәлімдеме жасайды. 1989 жылдың 19 қазан айында Семейде атом сынағы тоқтатылғаннан кейін, 1990 жылдың мамыр айында алғаш «Ядроға қарсы конгресс» өтті. Конгресс мемлекеттің қатысуынсыз өтті, өйткені мемлекет пен қозғалыстың мақсаттары бір-біріне қарама-қайшы келетін, қоғам жарылысты тоқтатуды талап етті, мемлекет жалғастыруда болды. Қозғалысқа көмек ретінде шахматтан әлемнің экс чемпионы Анатолий Карпов Әлем Фондынан 400000 рубль аударады. Олжас Сүлейменов 1977-1995 жылдар аралығында Қазақстандағы шахмат федерациясының төрағасы болған. 1991 жылы 29 тамыз айында Н.Ә. Назарбаевтің жарлығы бойынша мәңгіге полигон жабылды, содан кейін атом жарылысына қарсы әлем бойынша мораторий өтті: Жаңа Жерде (Ресей), Невадада (АҚШ), Муруорада (Франция), Лобнор көлі (Китай) да атом жарылысы тоқтатылды. Атом жарылысын тоқтату туралы көп мемлекеттер өзара келісім құрды. Атом жарылысына қарсы халық қозғалысына арнап Жазушылар Одағының ғимарат алдына жазумен гранитты куб қойылған.
1995 жылы Олжас Сүлейменов Қазақстан Республикасы Президентінің дипломатиялық жұмысқа көшу туралы ұсынысын қабыл алды. Ол Грецияда, Италияда және Мальтада Қазақстанның Төтенше және Өкілетті елшісі болып жұмыс істеді. 1997 жылы Италия Президенті Оскар Луиджи Скальфаро ҚР-на алғаш рет ресми түрде келіп, екі мемлекет арасындағы ынтымақтастық келісімі жасалады. Осындай келісімді азия континетінде Италия тек Япониямен жасаған болатын. Бос уақыттарында ол ғылыми зерттеулермен айналысқан. Оның көпжылдық еңбегі «Язык письма» (жазулар мен тілдің пайда болу туралы) болып саналады, ол 1998 жылы Римде де шыққан. Жазушы Тимур Зульфикаров «Пирамида Олжаса в пустыне варварства» мақаласында былай жазған: «Язык письма» кітабін бүкіл ғылыми-зерттеу институты барлық кафедрасымен бірлесіп жазған секілді...» Бұл кітап 2006 жылы Киевте украин тілінде шыққан болатын, авторы «Ярослава Мудрого» орденімен марапатталған болатын. Келесі жұмыстары «Улыбка бога» 1998 жылы Римде басылған. Сулейменов: «мен «АЗиЯ» кітабында айтылмай қалған және түсіндірілмеген ойларды қарастырдым. Шын ғылыми түсінік осында: «Қиылысатын параллельдер» (түркославистикаға кіріспе) Алматы 2001, «Тарихқа дейінгі түріктер» (көнетүрік тілдер және жазбалар туралы), 2002. Түріктану саласындағы үлкен жетістіктері үшін Сүлейменов «Күлтегін» сыйлығының алғаш лауреаты атанды. Бұл зерттеулері үшін «За вклад в тюркский мир» халықаралық сыйлығына ие болды (Түркия).
Сүлейменов 2002 жылдан бастап жаңа қызмет атқарды – ЮНЕСКО-да Қазақстан өкілі. Олжас Сүлейменовты жайдан жай ақындар алпыстығына қоспаған, достары сол жылдағы - Андрей Вознесенский, Евгений Евтушенко, Роберт Рождественский. Олжасқа және Алматы қасында болған апатқа арнап Вознесенскидің жазған өлеңі «АТЕ 36-70» немесе «2 секунда, 20 маусым 1970 жылы» Сүлейменовтың өлеңге қызығушылығы артып өзі де өлеңдер жазған болатын «Махамбетті оқып», «Зачитываюсь Махамбетом, Заслышу Азию во мне, Антенной вздрогнет в кабинете Стрела, торчащая в стене».
Роберт Рождественский «Достар туралы» өлеңін былай бастаған: «Олжас, Мумин, Виталий...». 1968 жылы Римма Казакова «Люблю тебя, товарищ мой Олжас» өлеңін арнап жазған болатын. Осындай әлемге танымалдылығын әйгілі сыншы Лев Аннинский былай баяндаған: «Поэт оказался на скрещении культур, на скрещении традиций: он счастливо совместил в себе сразу многое: молодой задор и книжную образованность… и ассоциативную экспрессию распространенного сегодня поэтического стиля… и филологическую любовь к мировым построениям, в которых Пушкин встречается у Сулейменова с Чоканом Валихановым, Конфуцием и Тагором… и местную обжигательную степную специфику…».
Олжас Сүлейменовтың өлеңдері мен дастандары ағылшын, француз, неміс, испан, словак, болгар, монғол және түрік тілдеріне аударылған. Қазақ ақыны, әсіресе Францияда әйгілі болған, осы жерде оның әр уақытта басылып шыққан өлеңдерімен қатар ақындық жинақтары да басылып шыққан. Парижде шыққан танымал «Маймыл жылы» (1967) жинағы Франция әдебиеттанушылар арасында пікірталас тудырған. Лили Дени 19 маусым 1968 жылы «Летер франсез» газетінде: «Олжастың шығармаларында мен бір мезгілде болашақ пен өткенді оқыдым. Түбір туралы сөздер».
Ақын көпшілікке қазірде танымал және болған, болады да. 2011 жылдың 19 мамыры Қазақстан Республикасының ұлттық академиялық кітапханасында өткен шығармашылық кешінде ақын өлеңдерін оқып, «Олжас кітапханасы» баспа үйін ашқан болатын. Олжас Омарұлының әкімшілдік пен шетелдік марапаттарына тағы біреуі қосылды: Азербайжан президенті Ильхам Алиев мерейтойына қарсы Сүлейменовты «Достуг» («Дружба») орденімен марапаттау туралы үкім шығарды.
Олжас Сүлейменовтың қиылысатын параллельдері [2].
Өзінің түп тамыры қазақ деген, тарихи деректерден іздегендердің қатарынан Олжас Сүлейменовтың есімі түседі. Мен бір әңгімеге куә болдым, қазақ тілінің еуразиялық жалпылыққа, бір қатысушы өз топтамасында «Біз – иә, скифтар! Иә, азиялықтармыз – біз, қыли көз және көзқарасымыз сараң» деп Сүлейменов туралы жазған. Барлығымызға белгілі Сүлейменовтың поэтикалық творчествосынан өлеңінен өлеңіне дейін түрік өрнектерін көреміз, бұл оқырмандарына тарихи шындыққа деген ашықтық, қазақ тілінің саналы түрде түрік әлемінің органикалық бөлігі және бұл шындық өзін көп күттірген жоқ. 1975 жылы «АзиЯ» кітабы жарыққа шықты, ақынның көп жылдардан бергі лингвистика саласына зерттеуінен басталады, «Пересекающиеся параллели» кітабында парадоксальды тұжырымда өзінің жалғасын тапқан, «Барлық әлем – бір мемлекет, бір федеративті ортақ конституциялы мемлекет, ортақ заңдылықтар мен ортақ жан-жақты мәдениеті бар».
Сүлейменов өз оқырмандарының көңілін, өлеңдеріндегі іштей тілдік ұқсастықтың парадигмі, оқшаулықтан қорғайтын және бір мезетте мәдениетті құрайтын лексикалық қабатты және грамматикалық құрылысты ғасырлар бойғы керемет тұрақтылықты ұстанады.
Барлық әлемдік тілдер бір-бірімен байланысты және бұл ой оқырмандарды ертеден өркениеттік даму беталысында туындаған жаһандану ойға келеді. Философиялық пішін туындайды, тарих мәдениеттің сіңісу үдерісі сияқты, интегральді әлемдік мәдениетті объективті қалыптастыру, ең сенімді тілді сақтаушылар болып табылады.
Бұрын сөнген жұлдыздардың қалдық нұры бізге жер жүзінің бастамалары туралы айтатындай, Сүлейменов іздеген ескіден қалған жұрнақтары бүгінгі еуропалық прогресс пен кешегі азиялық әлемнің тығыз байланысын растап, еуразиялық әлемдегі этногенездің ақиқатты жағдайын қалпына келтіргісі келетін ойшылдың табиғи отаншылдық ұмтылысы ретінде қабылданады, бұл өз орнында заманауи әлемнің рухани бейнесін анағұрлым түрде көрсетеді.
Олжас Сүлейменов диалектикасының қорытындылары «Тарихтан бұрыңғы түркілер» атты кітабында көрінісін тапты. Бұл ерте өркениеттің пайда болуындағы түркіге дейінгі қауымдастығының рөлін көрмей ғана қоймай, толық «қатып қалушылықтың» салдарынан даусыз тарихи фактілер алдында да түркі ықпалын ескере отырып, адамзаттың көп ғасырлық даму парадигмасын түзете алмаған хрестоматиялық тарихнама апологеттеріне тастаған шақыру болды [3, 320 б.].
Кітаптың осындай бейнелі атауы түркі әлемінің келешек шарықтауы туралы ескертеді, осының алғышарты ретінде осы әлемнің халықтарының тарихи естеліктерді қарқынды тауып алуы болып табылады. Шынымен де, тарихқа дейінгі заман қалай болуы мүмкін, егер, жазулар азиялық кеңістіктегі әлеуметтік және мәдени-ұйымдастырылған бұрыңғы заманғы мемлекеттер туралы, қазіргі заманғы Спарта немесе оған дейінгі басқа мемлекеттер туралы хабарын жеткізеді, әлде бұл «тарихқа дейінгі заман» терминін болашаққа кескіндеу қажеттілігіне мысқылдап көрсететін әлдебір баянсыздық па.
О. Сүлейменов Еуразия тілдерінің жоғарғы лексикалық қабаттарын ашып, көптеген сөздер түбірлерінің ежелгі оғыз-қыпшақ ойкүмендерінің тұспа-тұс келетіндігін анық жеткіліктікпен көрсетеді. Оның үстіне, шумер тілінде де түркі сөздерінің тиянақты дәлелдерін таба аламыз. Алайда, ежелгі замандар шаңы басып кеткен континеттерде түркі тілінің лексикалық ұқсастықтары мен қалдықтарын іздеудің мәнісі неде?
Олжас Сүлейменов «адам – мәдени тұлға» деген мызғымас ақиқатқа негізделеді, яғни адам өз тұлғасында мәдениетті қолдап, дамытуының арқасында түр ретінде сақталып, өзін одан әрі дамытып өзін-өзі кемелдендіруге дайын.
Ежелдегі түріктердің орын ауыстырулары адамзат сегменттерін бір мәдени тұтастыққа қосатын қантамырлары болды. Білім иелері және әлеуметтік-тарихи тәжірибенің таратушылары бола отырып, олар өркениеттерге ортақ құндылықтарды қалыптастыруда баға жетпес роль ойнады.
Ежелдегі мәліметтерді сақтап қалған руналық жазбалардың ескерткіштері – Орхон-Енисей стелалары, көптеген түркі тілді сына жазулары әрқашан да Ескі Әлемнің гуманитарлы толымды өмірінің деректері болып қала береді. Оларды зерттеу адамзат тұтастығының бастаулары туралы ұлы жаңалықтарға айнымалы түрде әкеледі.
Олжас Сүлейменов тарихты түсінуінің нәтижесінде кейде этногенездерінің арасында орасан зор уақыттық және кеңістіктік аралық болған автор шумерлердің, арамейлықтардың, түркіліктердің, ассириялықтардың, скандинавтардың және роман тілді халықтардың жазбаларында табылған дәлелді параллельдер мен тұспа-тұс келулерді көреміз. О. Сүлейменовтың абсолютті поэтикалық естуі осы тілдердегі бірдей сөздердің фонетикалық өзгерістерін табуға мүмкіндік берді, осының арқасында қатал алгоритмге негізделетін еуразиялық ежелдік пен көне замандықтың жаңа тұжырымдамасы туралы батыл айтуға болады. Ежелгі әлемнің жазбасының таңбалары келесі тілдердің көбірек жетілген грамматикалық жүйелеріне дамып, қоршаған орта туралы білімдері жоғалмай, одан әрі толықтырылып, байытылды. Көршілік және мирасқорлық идеялары соңында әрқашан да халықтар өміріндегі идеологиялық, нәсілдік және басқа да бүлдіргіш тенденцияларын жеңіп шығады.
Баяндау стилі авторлық ниетке қатал сәйкес келеді – жалпы тіл білімінің жетілдіру қажеттілігімен байланысты көптеген ғылыми мәселелерді суреттейді. Ассоциативтілік авторды теориялық жаттығып оқудан және ғылыми аппараттың нақтылауынан босататын зерттеу мақсаттарын анықтауға мүмкіндік береді. Шынымен де, аталмыш кітапта біз тап болатын мәселелердің алуандығы соншалық, эрудитке деген сенімділік принципі бойынша еркін әңгіме ғана үміт горизонтына сәйкес келе алады.
Кітапқа синкретизм тән болады, бұл әдіс кезінде көркемдік элементтері публицистика мен философиялық қорытулармен тұспа-тұс келеді. Ақын ойының еркін ұшуы дайын ақиқатты қабылдамайды, бұл қалыптасқан пікірлердің жалған тұтастылығын тарату үшін жасалатын ұшу болады. «Тарихтан бұрыңғы түркілер» - жаңа заманғы мәдениет құбылысы.
Орасан зор еуразиялық континетте тұрып жатқан халықтар тілдерінің ғұмыры туралы кітаптарында О.Сүлейменов түркі тілінің энергетикалық даласы бойынша еркін және сенімді шарлайды, бұл дала оның интелектісінің астында ноосфераға дейін кеңейеді.
«Казахстанская правда»,18 қаңтар 2013ж.
Өзінің 25 жасқа толуының алдында Олжас «Адамға табын жер енді» поэмасын халыққа жария етті. Оның мәтінімен үндеулер 1961 жылы 12 сәуірде ұшақтан Алматы көшелеріне лақтырылды. Юрий Гагаринның ғарышқа ұшқанына 45-жыл толуына арналған мерейтойлық салтанаттарда бұл поэма тағы жарқырай түсті. Мүмкін, әдебиетке едәуір ерте келгенімен, ақынның ғарыштық шығармашылық шеруінің бір жылдығы десе, асыра айтпағандық болады.
Кейін поэзия, әдеби проза, публицистика, көркем зерттеулер жинақтары болды. Күрделі қоғамдық қызмет те болды, бірінші орында, шығармашылық одақтарда, қазақстандық кинематографта. Оның өлеңдерінде лирика да болды, туған жердің бейнесі де, халқының ауыртпашылығы мен проблемалары да, адамзат тағдыры туралы ойлар да болды. Олар үнемі динамикалық өзгеретін әлемнің тебіренісіне толы болды. Өзінің құрылымы, күтпеген аллюзиялар, салыстырулар, суреттілігі бойынша олар поэзияның жаңа тобын және бірқатар буын өкілдері үшін оған қатыстылығы, онда өмір сүру абыройлы болған зияткерлік өрісті құрды.
Шынында, «алпысыншылардың» және жас «жетпісіншілердің» романтикалық-патриоттық көңіл-күйлерінің бейнесі болды, бұл соғыстан кейінгі жылдары саналы кезге жеткендердің, «хрущев жылымығы» рухтандырғандардың көрінісі болды.
Олжас Сүлейменовтың бүкіл поэзиясы арқылы орталық тақырыптардың бірі – түркі-славяндық этнотарихи кеңістіктің бірлестігі, Дала мен орыс елінің және Еуразияның үлкен субқұрлығының мәдени-эстетикалық жүйелерінің бірлігі табиғи түрде беріледі. Жасырмаймын, көбінесе дәл осы О. Сүлейменовтың шығармашылығы мені еуразиялық идеясын зерделеуге және дамытуға итерді. Ал бүгін біз ЕурАзЭО беделді халықаралық қауымдастықты нақты іске асырылуын көреміз. Нақты ұйымдастырушылық түрлерге және Азия құрлығында аймақтық қауіпсіздікті – Азиядағы өзара әрекет ету және сенім шаралары бойынша кеңесін қамтамасыз ету бойынша басқа еуразиялық бірлестікке ие болады.
Олжастың шығармашылық және зерттеу жұмысының сол 15-жылдық кезеңінің логикалық аяқталуы «Жазушы» баспасында 1975 жылы шыққан «АзиЯ» жанжалды белгілі кітабы болды. «Слова о полку Игореве» қайта құру және кітаптың екінші бөлімі «Шумернаме» коммунистік партиялық тарихнамасында дау көтерді. Ал біз «тек қана Ұлы Октябрь социалистік революциясы қазақ халқының ғасырлық артта қалуына нүкте қойды» деген постулатын уағыздағанын білеміз. Сол кезде ресми Мәскеу санағандай, бұл кітап «қазақ ұлтшылдығы үшін қантты сүйек» болды.
Идеологиялық репрессиялар мен қудалау болды әрине. 1976 жылдың маусымында, 40-жылдығынан кейін, ақын Қазақстан Компартиясының ОК сүйреткіге салып жазаланды, ал кітапқа тыйым салынды және Қазақстан бойынша ғана емес, бүкіл Одақ бойынша кітапханалардан алып тасталды. Дегенмен, егер қазіргі термиологияны қолданса, бұл мықты PR-акция – кітап бестселлер болды және тығып 50-есе үлкен бағаға сатылды, тіпті сол Мәскеудің өзінде.
«АзиЯ» кітабы және оған тыйым салу бойынша қайғылы танымал қаулы жарыққа шыққаннан кейін 30 жылдан астам уақыт өтті. Ал, қазір Қазақстан Компартиясының ОК алғашқы шешімдерінің бірі, республикалық партиялық ұйымының бірінші хатшысы лауазымына енуімнен кейін, Олжас Сүлейменовтың аты мен шағырмашылығын ақтау туралы қаулы болғанын сүйсіне еске түсіреміз.
Ал алдындағы жағдай былай болды. Оған қоса қазақ халқының ғұлама ұлдары Ш. Құдайбердиевты, М. Жұмабаевты, А. Байтұрсыновты, Ж. Аймауытовты ақтау жүргізілді. Бірденеге бола ОК бюросы қаулыларының алдыңғы жинағын парақтауға тура келді, содан мен, осыған орай қаулыларға, былайша айтқанда, «жармастым». Бір кезде ойға келесі сұрақ келді: неге біз Олжастың шығармашылығын заңнан тыс қалдырамыз? Егер біз өмірі құртылған адамдарға қатысты әділеттілікті қайта қалпына келтіре бастаған жоқпызба, дегенмен оларға естелік борышын беріп және халыққа қызмет ету үшін шығармашылығын қайтара келе, ұлы ақын болып қана емес, белгілі саяси қайраткер болған замандасымызға қатысты қателерді түзететін кез келген сияқты.
Дереу өз идеологтарымды – қазір өмірден өткен Өзбекәлі Жәнібековты, сонымен қатар, Игорь Романовты шақырдыңыз – және оларға қысқа мерзімде ОК бюросы үшін қажет құжаттарды дайындауды тапсырды. 1989 жылдың тамызында ОК 1976 жылғы 17 маусымдағы алдыңғы шешімі өзгертілді. Жасырмаймын, бұған кедергі жасағысы келген «өсекшілер» де болды.
Егер естелік күндердің шиеленісі туралы айтатын болсақ, онда қазіргі, Олжас үшін мерейтойлық жылы «Невада-Семей» ядроға қарсы қозғалысына 15 жыл толады. Ол халықаралық қоғамдық өмірде бірегей құбылыс болды және ядроға қарсы насихаттауда, бейбітшілік пен қарусыздандыру үшін күресте, ядролық сынаулардан зардап шеккендерге көмек көрсетуде бағасыз рөль атқарды. Бұл қозғалыс пен оның көшбасшысы өте қатты маған көмектесті, Семей ядролық полигонын жабу туралы шешім қабылдауда қоғамдық пікірді дайындады. Біз адамзат үшін жойқын ядролық қаруды сынау бойынша қызметін тоқтатқан бірінші және әлемдегі жалғыз мемлекет болдық. Бүгінде Олжас Сүлейменовпен құрылған «Қазақстанның халықтың конгресі» партиясын еске түсіру керек. Оның қызметінің негізінде жеке тұлғаның азаматтық құқықтары мен еркіндіктері жатты.
Олжас өзінің дұрыстығын дәлелдей және үгіттелетін қағидалар үшін күресе отырып, үнемі ашық және адал әрекет ететінін және бедел, шен және атақ үшін назар аудармайтынын атап өткім келеді. Осыған қатысты оның үнемі дұшпандары болды, соның ішінде мықтылар қатарынан. Бірақ, дәл осы қасиеттерінің арқасында елімізде және әлемде ол үлкен беделге ие болды. Мәлімет ретінде атап өтейін: саяси аренаға қайта құру кезінде ғана шыққан көптеген қоғам қайраткерлеріне қарағанда Олжас Сүлейменов үлкен саясатқа араласты, ол кезде оның аты шыққан еді. Сол бір 1976 жылы бұл аты Үлкен кеңестік энциклопедияға енді, ол кезде әлі кеңестік көшбасшы М. Горбачевтың аты жоқ еді. Менің ойымша, Олжас Омарович өз халқы үшін өте көп іс жасады, біздің еліміз әлемдік тарихта және өркениетте лайықты орын алатындай елеулі үлес қосты. Ол Қазақстан халықтарының ұлттық бірлігін нығайтуға, Қазақстан мен басқа елдер арасында достықты және ынтымақтастықты дамыту үшін үлкен қызмет атқарды. Сондай-ақ, мен кейбір ұлтшыл-радикалдардың жазғыруларын қабылдамаймын. Ол өз Отанының нағыз патриоты, оның мұқтаждығын түсінетін және осы жер бетінде халқымыздың тұрақтылығы мен амандығы үшін қызмет ететін жан.
