Темекі- заңды түрде қолдануға болатын есірткі түрі. Темекі жапырағындатанин, желім,шайыр, крахмал және алколоидер бар өсімдік.Темекі түтінінде 30-астам улы заттар бар: Никотин, Көмір қышқыл газы, Көміртектотығы, Көгеретін қышқыл, Аммиак, Шайырлы заттар, Органикалық қышқылдар және басқалары. Темекіден ауаға жылына 720 мың тонна күкіртқышқылы, 384 мың тонна аммиак, 180 мың тонна никотин, 660 мың тонна темекі майы, 550 мың тоннадай иісті газшығады. Сигареттің 1-2 қорабында никотинның өлімдік мөлшері бар. Темекішілді құтқаратыны, бұл мөлшердің организмге бірдені емес, бөлшектеніп түсетіні. Шылым шегу– зиян қызмет, оған күш салмай тастауға болмайды. Ол нағыз нашақорлық, және оны көбі шындап көңілдеріне алмайтыны, аса қауіпті. Темекінің шығу тарихы Темекінің шығу тарихы– темекі Еуропамен Азияға 15 ғасырда келген. Алғашқы кезде темекі тісауруына қарсы қолданылатын дәрі ретінде пайдаланылып жүрген. Ресейде темекі тарту дағдыға айналып, кең етек жайған мезгіл – Петр Іпатшалық еткен кез. [1] Темекінің зияны *.Ас қорытуға *.Асқа деген тәбетті қайтарады. *.Ас қорытуды қиындатады. *.Тісті сарғайтып, ауызды сасытады. *.Асқазанда жара пайда болады. *.Ерін, тіл және өңеш рағына жол ашады. *.Тыныс алуға Темекі *.Жөтел және қақырық пайда болады. *.Созылмалы тыныс жолдары қабынуына әкеліп соқтырады. *.Көмекей және өкпе рагына тап болушылардың 90 пайызының себебі темекіден. Қан айналымына *.Тамырды қатайтады (атересклероз). *.Қол, аяқ тамырлары бітеді, гангрена (тән талшықтарының жансыздануы, шіруі) пайда болып, қол – аяқ кесіліп, кемтарлыққа дейін апарады. *.Миды қамдайтын тамырларды да қатайтып, салдануға себепші болады. *.Жүрек ауруларына, әсіресе жүрек бұлшық еті инфарктіне (жүрек ұстамасы) қолайлылық туғызады. *.Басқа да зардаптары *.Есте сақтау қабілетін азайтады. *.Көңілсіздікке душар етеді. *.Ұйқыны азайтады. *.Теріге әжім түсіреді. *.Темекі тартатындардың төңірегінде темекі тартпайтындар да уланып, мазасызданады. *.Ер - әйелдің жыныстық тәбетсіздігінің басты себептерінің бірі. *.Өте ескерусіз келе жатқан және бір зияны, темекінің өртке себепші болуы. [2] Темекі түтінінің құрамындағы заттар Темекі түтінінің құрамында 12 000 жуық заттар мен химиялық қосылыстар бар. Оның 196 — улы және 14 наркотиктәріздес. ЗаттарСаны Диоксид көміртегі45—65 мг Монооксид көміртегі10—23 мг Оксиды азоты0,1—0,6 мг Бутадиен0,025—0,04 мг Бензол0,012—0,05 мг Формальдегид0,02—0,1 мг Ацетальдегид0,4—1,4 мг Метанол0,08—0,18 мг Синильдік кислота1,3 мг Никотин0,8—3 мг көмірсулар0,0001—0,00025 мг Ароматтыамины0,00025 мг N-нитрозоаминдер0,00034—0,0027 мгПотоний Темекі шегудің жыныс бойынша үлесі (2000) Пайыз ТаралуыЕрӘйел Африка29%4% АҚШ35%22% Батыс Жерорта теңізі35%4% Еуропа46%26% Оңтүстік Азия44%4% Шығыс Тынық мұхиты60%8% Темекінің қалдығы Темекі туралы афоризмдер Арақішіп, темекі шеккен, Денсаулығының түбіне жеткен(Халық даналығы). Денсаулыққа зор кесел, Үйрете көрме ауызды, Насыбайменен шылымға(Шораяқтың Омары). [3] Темекі туралы қызықты мәліметтер *.1492 жылы 12 қазанда Христофор Колумббелгісіз аралдың (қазір Америка) жағалауына келіп тоқтағанда арал тұрғындары қонақтарға күнге кептірілген бүктеулі жапырақ ұсынады.Олар оны «петум» деп атаса керек. Колумбтың екінші саяхатынан соңтабакдәні бірінші Испанияға, содан бүкіл жер бетіне тарап кеткен. Табактың кең таралуы – оның тәуелділік тудыру қасиетінде. *.Темекі түтініне ерекше «аромат» пен «дәм» беру үшін адам зәрінің құрамына кіретін урина дейтін химиялық компонент қолданылады; *.АҚШ-та темекі шегетін әйелдер саны (22%) шылым шегетін ер адамдар санына жетіп қалды (35%). Европада айырмашылық 20 пайыздай(46 пайыз ер адамдар, 26 пайыз әйел адамдар). Статистика бойынша темекі тартатын әйелдер саны шылым шегетін ер азаматтар санынан әлдеқайда аз. *.Шылым шегушілердің көбі Американың Кентукки,ИндианажәнеТеннесиштаттарында тұрады екен. *.Жылдан жылға ең танымал темекі маркаларының өнімдерінде никотин мөлшері артуда. *.1970 жылы АҚШ президентіНиксонтемекі қорапшаларында ескерту жазуларды қолдануды міндеттейтін және темекі өнімдерінің жарнамаларын телеарналарда жүргізуге тыйым салу туралы заңға қол қойды. *.Темекі – ең сатылмалы тауар. Жыл сайын әртүрлі елдерде 1 триллиондай «темекі» сатылады. *.АҚШ-тың темекі өндірісінің басты табыс көзі – темекі экспорты, яғни сыртқа сату. Американың өзіне қарағанда, басқа елдер американдық темекілерге толы. *.Бүкіл-әлемдің Денсаулық сақтау Ұйымының мәліметтері бойынша, сатылымдағы темекінің 25 пайызы көшірме. *.Әрбір тартылған шылым өмірді 15 минутқа қысқартады. 13 секунд сайын темекі шегу салдарынан пайда болатын аурудан бір адам қайтыс болады, ал бір жылда – 2,5 млн адам қайтыс болады. Жыл сайын 12 миллион папирос пен темекі тартылады екен. Тұқылдардың (окурки) салмағы – 2 520 000 тонна болады екен. *.Темекі құрамы: аммиак, көміртегі оксиді, концерогенді көмірсутектер(рак), радиоактивті элемент полоний 20, темекі қарамайы, мышьяк, калий. Фильтр осы заттардың 20 пайызын ғана ұстап тұрады. *.Анлияда темекі тартуға кеткен уақыт үшін жалақыдан ақша ұстап қалады екен.
