Жел қалай пайда болады?
Картадан қарап тұрып, бізге желдің батыстан соғатынын көреміз. Алайда, біз бүкіл шешімді немесе жауапты таулар мен жер қыртыстарына тели салатынымыз тағы бар. Қарап тұрсақ, оның бәрі жаңсақ пікір. Себебі, жер бетінде ешнәрсе өздігінен пайда бола салмайды.
Жел қалай пайда болады? Осы сұрақтың төңірегінде қаншама адамның бас ауыртары сөзсіз. Өйткені, жел атаулы бір немесе екі күннің еншісіндегі дүние емес. Күні-түні далада жүрсек те, үйде жүрсек те жел атаулының жақын екенін сезінеміз. Біз өмір сүріп жатқан жер оңтүстік, солтүстік, шығыс, батыс болып бөлінеді. Оны біз бала жастан мектеп қабырғаларынан оқып үйрендік. Ал енді картадан жер бетінің өзендеріне қарап көрдіңіз бе? Міне, осы жерден сауал туындайды. Өйткені, солтүстіктен бастау алатын өзендер оңтүстікке, оңтүстіктен ағатын өзендер солтүстікке қарай бағыт-бағдарларын бұрғысы келіп тұрады. Бұл жерде бәрімізге түсінікті жердің айналу заңдылығының орындалатынын көреміз.
Біздің басты сұрағымыз: жел неге соғады? Жел де су сияқты, яғникез келген толмай тұрған ортаға барып жиналады. Сол сияқты жел де ауа қысымы жоғары жерден ауа қысымы төмен жерге қарай соғады. Ол дегеніміз, температурасы жоғары жер мен төмен жердің ортасында жел пайда болады. Ал неге бір бағытта соқпайды деп сұрасаңыз, оның да жауабы аса қиын емес. Жердің үнемі айналып тұратынын ескерсек, онда жел де өздігінен осы тартылысқа бағынатынын ескеріңіз.
Ең алғаш рет осы заңдылықтарды орыстың атақты ғалымы Бэр ашқан болатын. Ол су мен желді бөліп алып қарастыруға келіспеген. Және ізденіс үстінде жүріп, қысым туралы өзінің ғылыми жұмыстарын жазып қалдырған.
Жазда кемеге мініп, теңіздерді саяхаттап жүргенде биллиард ойнап көргеніңіз бар ма?! Бұл жай ғана сөздің тұздығы болсын дегеніміз ғой. Егер кез келген шарды дәлдеп тұрып ұрар болсаңыз, онда шарыңыздың мүлде басқа шарға барып тигенін көресіз. Бұл дегеніміз жай ғана мысал. Есіңізде болсын, Жер үнемі қозғалыста болады.
