Егер Сіз соттың шешімімен, үкімімен, қаулысымен, анықтамасымен келіспеген жағдайда, әлі заңды күшіне енбей тұрып, апелляциялық, кассациялық тәртіпте шағымдануыңызға болады.
Егер Сіз сот шешімін дәлелсіз және заңсыз деп санасаңыз, бұрынғы шығарылған шешімнің заңдылығын тексеретін апелляциялық сотқа арыздануыңызға болады. Яғни барлық құжаттар қайта қаралып, іс қайта талқыланатын болады. Апелляциялық шағымда соттың бірінші сатысында қаралмаған жаңа талаптар білдіруге болмайтынын білу маңызды. Бұрынғы сотта белгілі бір дәлелді себептермен көрсетілмеген құжаттар болмаса, жаңа қағаздар мен құжаттарды беруге болмайды. Тексеру барысында сот шешімінің негізділігін, істің шынайы жағдайларына сәйкес келетіндігін талдап, шешім шығарады.
Шығарылған шешімнің заңдылығына ғана күдік болған жағдайда, кассациялық шағым беруге болады. Шешімнің заңдылығы дегеніміз – іс жүргізу құқығын немесе материалдық нормаларды пайдаланудың дұрыстығы. Сондықтан, «негізсіз шешім» деп көрсетілген кез келген шағым кассацияға қабылдана бермейді.
Үкімнің, қаулыға апелляциялық және кассациялық шағымдануға сотталған немесе ақталған, сондай-ақ олардың қорғаушысы, тараптардың өкілдері және заңды тараптардың өкілдері, жәбірленуші және оның тарабындағы өкілдері, заңды тараптардың өкілдерінің құқығы бар. Сонымен қатар соттың шешіміне шағым жасауға осы істе тараптарға жатпайтын, бірақ егер шешім олардың заңды құқықтары мен мүдделеріне қатысты тұлғалардың да құқығы бар.
Апелляциялық арыз үкім шығарушы сот арқылы жеткізіледі.
Істі қайта қарау кезінде шығарылған үкімге де сіз осындай тәртіпен арыздана аласыз.
Арыз үкім (қаулы) жарияланған күннен бастап 15 тәулік ішінде берілу керек. Уақыты өтіп кеткеннен кейін берілген апелляциялық шағым қаралмайды.
Апелляциялық арыз мыналардан тұрады:
1) арыз жолданатын соттың аты;
2) арыз беруші туралы мәліметтер, оның ісін жүргізу жағдайын, тұрғылықты немесе тұратын жерін көрсету;
3) арыз берілген үкім немесе қаулы, осы шешімді қабылдаған соттың аты;
4) үкімнің қай бөлігіне арыз берілгені туралы көрсету;
5) үкімнің қаулының қай тұсының дұрыс емес екендігі туралы арыз берушінің ой-пікірі және оның өтінішінің мәні;
6) арыз берушінің талаптарын негіздейтін, оның ішінде, бірінші инстанцияда сот қарамаған дәлелдер;
7) арызға қоса берілген материалдар тізімі;
Сот отырысы басталғанға дейін арызыңызды өзгертуге немесе жаңа мәліметтермен толықтыруға құқығыңыз бар.
Жергілікті және басқа да соттардың заңды күшіне енген сот актісін істе қатысушы тұлғалардың және Қазақстан Республикасының Бас Прокурорының шағымы бойынша Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының бақылауы тәртібінде қайта қаралуы мүмкін.
Кассациялық арыздар үкім шығарған сот арқылы жеткізіледі. Тікелей кассациялық инстанцияға түскен кассациялық арыздар үкімді шығарған сотқа бағытталады.
Арыз үкім шығарылған күннен кейін он бес тәулік аралығында тапсырылуы керек.
Кассациялық арыз келесі ақпараттарды қамтуы керек:
1) арыз жолданатын соттың атауы;
2) арыз беруші туралы мәліметтер, оның ісін жүргізу жағдайын, тұрғылықты немесе тұратын жерін көрсету;
3) арыз берілген үкім немесе қаулы, осы шешімді қабылдаған соттың аты;
4) қылмыстық немесе қылмыстық-іс жүргізу заңын қолданудның бұрыстығы неде екендігі көрсетілген арыз берушінің дәлелдері және оның сот шешіміне қалай әсер еткендігі туралы ой пікірі, өтініштің негізгі мәні;
5) арызға қоса берілген материалдар тізімі;
6) арыз иесінің қолы.
Егер де сіздің тапсырған арызыңыз көрсетілген талаптарға сай болмаса, олар қабылданады, бірақ мерзімі көрсетіліп, қайта рәсімделу үшін қайтарылады. Егер де осы уақыт мерзімінде кассациялық арыз сотқа тапсырылмаса, ол қабылданбаған болып саналады.
Аппеляциялық тәртіпте қарастырылған істің сот үкіміне арыздану үшін кассациялық арызда бастапқы инстанциядағы соттың шешімі өзгертілген аппеляциялық инстанцияның шешімімен келісетіндігі не келіспейтіндігі жайлы дәлелдер көрсетілуі керек.
