Ұлы тұлға – Дмитрий Иванович Менделеев.
Дмитрий Иванович Менделеев 27 қаңтарда (8 февраля) 1834 жылы Тобольск қаласында Иван Павлович Менделеев (1783—-1847), жанұясында дүниеге келді. Әкесі Тобольск гимназиясының директоры және танымал ұстаз болатын. . Жанұяда Дмитрий он жетінші бала болып дүниеге келді. Жастайынан бұғанасы қатпай жатып жетім болып қалды. Дмитрий Иванович Менделеев жастайынан табиғатты сүюге, еңбек етуге талпынған шын талант иесі. Д. И. Менделлевтің анасы –Мария Дмитриевна. Анасы бар өмірін балалаларына арнаған, өздігінен сауаттанған адам.
Д.И. Менделлевтің балалық шағы декрабристер көтерілісімен тұспа – тұс келді. Әкесі Дмитрий Иванович Менделеевтің қайтыс болуы ұлы ғұламаның балалық шағына қатты әсер етті. Менделлевтің әлемге танымал болуына бірден – бір жол салған атасы В. Д. Корнильев болатын. Ол ғалымдар еңбектері мен көркемәдебиетті кітаптарын оқуға , білімге ұмтылуға тәрбиеледі. Д.И. Менделеев гимназияда алдыңғы қатарлы шәкірттер қатарында болды.
Дмитрий Иванович Менделеев екі рет некеде болған. 1862 жылы өзінен
6 жас үлкен Тобольск тумасы Физа Никити Лещевнаға үйленеді. , Бұл некеден үш бала өмірге келді. Қызы Мария 1863жылы туылған бірақ кішкене жасында дүние салды, ұлы Володя (1865—1898) және Ольга (1868—1950). 1870 жылдардың соңында Дмитрий Менделеев Урюпинскден келген дон казағы Анна есімді қызға шексіз ғашық болып , екінші рет үйленеді. Бұл некеден төрт бала : Любовь, Иван және егіздер Мария мен Василий дүниеге келді . Менделлевтің Любовь есімді қызы орыстың атақты ақыны Александр Блокқа тұрмысқа шығады.
Д.И. Менделеевтің ғылым жолындағы өрлеу жылдары.
(1847—1859 жылдар аралығындағы Менделеевтің өмірі)
1847ж —Тобольскую гимназиясында оқуға қабылданады.
1855ж — жылы Санкт-Петербург қаласындағы педагогикалық институттың физика-математика факультетін тәмамдады.
1855ж —Симферополь қаласындағы ер балалар гимназиясының жаратылыстану саласындағы ғылым негіздерінің жетекші мұғалімі қызметін атқарды.
1855—1856ж.ж —Одессе қаласындағы Ришельевск лицейде жетекші мұғалім қызметін атқарады. .
1856 жылдары —Ол « Кремниий қосылыстарының құрлысы » тақырыбындағы диссертацисын жоғары дәрежеде қорғап , осы жетістігі нәтижесінде Петербург қаласында «Силикатты қосылыстардың құрлысы », « Кристалды формалы заттардың изоморфты байланысы» атты кандидаттық диссертациясы Д. И. Менделеевті 1856жылы 10 қазанда «химия магистрі» ғылыми дәрежесін алуына негіз болды.
1857 жылы 9 қаңтарда Д. И. Менделеевке Санкт – Петербург қаласының императорлық университетінің химия кафедрасының доценті атағы берілді.
1857—1890 жылдар аралығында Санкт-Петербург қаласының императорлық университетінде оқытушы қызметін атқарды.
1865 жылы — Химия технологиясының профессоры атағын иеленді.
1867 жылы — Жалпы химия ғылымының профессоры атағын иеленді . Сонымен қатар — екінші кадет корпусында химия пәні бойынша дәріс берді.
1863—1872 жылдары —Санкт-Петербург технологиялық институтының профессоры атағын иемденді.
1863—1872 жылдары Санкт-Петербург технологиялық институтында химия лабораториясының меңгерушісі және сонымен бірге инженерлік академия мен ущилищелерде қызмет етті.
1859—1861 жылдары ғылыми іс – сапармен Гейдельберг қаласына барды.
1859жылы – Д. И. Менделеев химия ғылымын жетілдіре зерттеу мақсатында Еуропаға жолдама алды.
Д. И. Менделлев ғылым жолында заттардың ішкі құрлысын. Бөлшектерін, байланысу тәртібін, агрегаттық күйін экспериментті түрде жете зерттеп, теориялық деректер мен дәйектерді нақты дәлелдермен көрсете білді.
Гейдельберг университетінің ғылыми орталығында шетел ғалымдары
Бунзен, Г. Кирхгоф, Г. Гельмгольц, Э. Эрленмейер Дж. У. Гиббсом бірге жұмыс жасап, Р. Бунзенаның ұқыпты, тамшылату негізінде жасалған зертханалық лабораториясында ғылыми зерттеулер жасады және сонымен қатар ұлы ғалым жалға үй алып заттарды тазарту және бөлуге арналған жеке лабораториясында өз бетінше зерттеулер жүргізді.
Д.И. Менделеев периодтық жүйенің негізін қалаушы ғалым
Д. И. Менделлеев ғылымның әр түрлі салалары бойынша: химиядан ,физикадан, метеорологиядан , ауыл шаруашылығынан педагогикадан 400 – ден аса еңбек жазды. Ол «Химия негіздері» деп аталатын тамаша оқулық жазды. Бұл оқулық нағыз химия энциклопедиясы еді. Менделеев оны жаңа ашылған жаңалықтармен толықтырып, үнемі жетілдіріп отырды. «Химия негіздерімен» айналыса жүріп, ол химиялық элементтердің атақты периодты системасын да жасады. Д. И. Менделеев егер элементтерді ең жеңіл – сутегінен бастап ең ауыр – уранға дейін олардың атомдық салмағының өсуі реті бойынша орналастырса, сол кезде белгілі болған 63 химиялық элементтің қасиеттері периодты түрде қайталайтындығын ашты. Бұл заңдылық табиғи заңдылықтарды анықтаған және осы жаңалық ашылғанға дейін химиялық элементтер әлемінде болған шатасушылықты ретке келтірген периодты системаға негіз болды. Өзінің системасына сүйене отырып, Менделеев әлі белгісіз бірнеше элементтердің бар екенін болжады және олардың аса маңызды қасиеттерін сипаттап берді. Ақыр аяғында бұл элементтердің бәрі де ашылды. Сондай-ақ ол химия ғылымындағы ең алғашқы нағыз ғылыми болжам болды. Көптеген елдердің ғылым химиктері химиялық элементтерді жіктеудің әр түрлі тәсілдерін ұсынды. Бірақ олар барлық элементтерді бір жүйеге келтіретін байланысты таба алмады. Бұл міндетті орыс ғалымы Д.И. Менделеев ашты. Химиялық элементті жіктеуде Д.И. Менделеев өзіне дейінгі ғалымдардың еңбектеріне сүйенді. Бірақ олар топтастырылып қана қоймай , оларды бір жүйеге келтіру үшін бүкіл элементтерді өзара байланыстырылатын заңдылық іздеді. Бұрынырақта әрбір туыстас элементтер басқа топтармен байланыстырылмай жеке дара қаралды. Ал Д. И. Менделеев ұқсас және ұқсас емес элементтер арасындағы байланысты атомдық массалары және валенттілігіне сүйеніп қарастырды.
Д. И Менделеев өз кезінде белгілі болған элементтерді атомдық массаларының өсу реті бойынша орналастырылды. Нәтижесінде қасиеті ұқсас элементтер белгілі бір аралықта қайталанып отыратындығы анықталды.
Li .. Be…. F…. Ne
Na….Mg …. CI….. Ar
K….Ca…. Br….Kr
Rb…..Cs
Белгілі бір элементтің қасиеті біраз элементтен соң қайталанады. Олардың валенттіктері бірдей оксидтері, гидроксидтері, сутекті қосылыстары ұқсас химиялық қасиеттер көрсетеді. Бұл заңдылықты 1969 жылы Д.И. Менделлев периодтық заң түрінде түсіндірді. Период грек сөзі « periodicos» «цикл» деген ұғымды білдіреді. Элементтер мен олар түзетін жай және күрделі заттардың қасиеттері сол элементтердің атомдық массаларына периодтты түрде тәуелді болады. Периодтық жүйеде кейбір элементтердің реттік номеріне атомдық массалары сәйкес емес. Мысалы Д.И. Менделеев кобальтты с.м.а 58,93 , никельдің 58,70 алдына орналастырылады. Теллур -Те – 127,6 болғаныны қарамастан атомдық массасы 126,9 йодтың алдына орналастырылады. Мұндай ауыстырулар болмаса элементтердің қасиетіне байланысты сәйкес келмейді. Массаларына сай алса йод- халькогендер, ал теллур – галогендер тобына сәйкес келер еді. Сондықтын Д.И. Менделеев мұндай ауыстыруларды қажет деп санады. ХІХ ғасырды периодтық заң болмаған кезде химия ғылымының жаңалықтары ашылмаған болар еді.
Д. И. Менделлеев – ұлы талант иесі
Д. И. Менделлеев ғылымның әр түрлі салалары бойынша: химиядан ,физикадан, метеорологиядан , ауыл шаруашылығынан педагогикадан 400 – ден аса еңбек жазды. Адам баласына тән қызмет атаулының Менделеев назар аудармаған саласын табудың өзі қиын.
Ол мұнай кен орындарын, мұнайдың әр алуан құрамын зерттеп көрді. Сірә, ол мұнайдың отын ретінде ғана емес, одан көптеген аса маңызды заттар алудың көзі ретінде де құнды дүние екендігіналғаш тұжырымдаған да болуы керек. Ол жер атмосферасын зерттеді және қорықпастан жалғыз өзі 1878 жылы Париж қаласында А. Жиффар жасаған көлемі 3600 м³ үлкен әуе шарымен көкке ұшты. Ол Арктиканы игеру ісіне де көңіл бөліп, мұзжарғыш кеменің жобасын жасады. Бірақ бұл мұзжарғыш кемені жасау ісі қолдау таппай қалды.
Ол көп жылдар бойы өлшем мен салмақ бас палатасына директор болып, дәл өлшемдер жөніндегі ғылы
