С.Торайғыровтың лирикасы сан алуан: мазмұны терең, тақырыбы бай. Өзінің
Сұлтанмахмұттың бірсыпыра шәкірттік өлеңдері сақталған. Өлеңдік түрі мен
Оқу жолындағы үзіліс, «Айқаптағы» қызметтен кету, одан кейінгі Баянауылға
Оллаһи, ант етемін алла атымен,
Орыс тілін білемін һәм хатымен.
История, география пәнді білмей,
Оллаһи тірі болып жүрмеспін мен.
Келгенше осыларды отыз жасқа,
Іншалла, бәрін түгел ұғам басқа.
Отыз жасқа келгенше ұға алмасам,
Жер жұтсын, мәз болмаймын ішер асқа!
Сұлтанмахмұттың ақындық азаматтық жаңа бағдарламасы ретінде ұсынған осы сөзіне
Осыдан бастап Сұлтанмахмұт ағартушылығы бірсыпыра тереңдейді. Бұрыңғы үгіттік өлеңдердің
Ден сау болса тағдырдың,
Көкке ұшырам күлдерін.
Жігермен талап еткен соң,
Қоям ба екен сүлдерін.
Серпіп тастап түндерін
Туғызамын күндерін, -дейді ол.
Тағдырға ақын өз «менін» қарсы қояды. Оның философиясы адамдық
Жақсылық көрсем өзімнен,
Жамандық көрсем өзімнен
«Тағдыр кылды» деулерді.
Шығарамын сөзімнен.
«Өзім қылдым» деулерді,
Таса қылман көзімнен. -
деген корытындыға келеді. Адам еңбегін, рухын көтеру қандай баппен,
Осы кезден бастап Сұлтанмахмұт шығармашылығында ескіні сынау айрықша бір
Ақын қазақ қауымының осы күйі, болашағы жайлы көп ойланады.
Осыны ақынның махаббат тақырыбына жазған жырлары жайлы да айтуға
Бәрі де қолдың қысқасы -
Бір күнді мойынға алмауым.
Тағдырдың шебер ұстазы,
Көрдім мен жоқ қып қарғауын, -деген жолдарда ақын еркін
